▼ Αξιωματα & Τιτλοι
▬ Αξιωματα 14ος αιών
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 έφερε, όπως ήταν φυσικό, δραστικές αλλαγές στη διοικητική οργάνωση του Βυζαντίου. Το κέντρο του Βυζαντίου μεταφέρθηκε στη Νίκαια, αλλά τα αξιώματα ελάχιστη σχέση είχαν πλέον με αυτά της περιόδου των Κομνηνών. Μετά την ανακατάληψη της Πόλης το 1271 και την έναρξη της Παλαιολόγειας περιόδου, η οργάνωση αποκαταστάθηκε σε ένα βαθμό, ενώ άρχισε να διαμορφώνεται μια νέα τάξη πραγμάτων.
Έχουμε μια αρκετά καλή εικόνα των Βυζαντινών αξιωμάτων και της ιεραρχίας τους σε αυτήν την υστεροβυζαντινή περίοδο χάρη στο έργο Τακτικόν περί των οφφικαλίων του Παλατίου Kωνσταντινουπόλεως η συγγραφή του οποίου αποδόθηκε στον Κουροπαλάτη Γεώργιο Κωδινό.
Πάντως, δεν είναι βέβαιο ότι το έργο γράφτηκε πράγματι από Κουροπαλάτη που λεγόταν Κωδινός ούτε καν ότι υπήρξε αυτό το πρόσωπο. Γι’ αυτό αναφέρεται και ως «Ψευδοκωδινός».
Η συγγραφή του έργου τοποθετείται χρονικά μεταξύ των ετών 1346 και 1368 και παρά τους προβληματισμούς για την πατρότητά του, θεωρείται αξιόπιστη πηγή για αξιώματα και τίτλους στην τελευταία περίοδο του Βυζαντίου.
Α. Τιμητικά Αξιώματα στα μέσα του 14ου αι. σύμφωνα με τον Ψευδοκωδινό.
Στη συγκεκριμένη λίστα τα τιμητικά αξιώματα παρατίθενται μαζί με τα ενεργά, σε αντίθεση με τη λίστα για τον 9ο/10ο αι.
συντομογραφίες στον πίνακα: Π/Β=> Πρωτοβυζαντινή περίοδος, Μ/Β=> Μεσοβυζαντινή περίοδος, Y/B=> Υστεροβυζαντινή περίοδος
| 1 | Δεσπότης |
| Τίτλος για μέλη της Βασιλικής οικογενείας. Χωρίς κυβερνητικά καθήκοντα. Αργότερα απέκτησε σημασία ως τοπικός ηγεμών (Δεσπότης Μυστρά κλ.π.). Σαν γενικός όρος και προσφώνηση αρχόντων υπήρχε από τον 4ο αι. αλλά έγινε συγκεκριμένος αυλικός τίτλος το 1163 επί Μανουήλ Κομνηνού. | |
| 2 | Σεβαστοκράτωρ |
| Υψηλόβαθμος αυλικός, συχνά συγγενής του αυτοκράτορα, με διάφορα κατά καιρούς καθήκοντα και μεγάλη εξουσία, αν και στο τέλος καθαρά διακοσμητικός. Υπήρχε από τον 11ο αιώνα, τον καθιέρωσε ο Αλέξιος Κομνηνός. | |
| 3 | Καίσαρ |
| Στην Π/Β περίοδο αφορούσε τον διάδοχο του θρόνου. Στην Υ/Β ήταν τιμητικό αξίωμα που δινόταν σε διαφόρους Έλληνες και ξένους χωρίς άλλες εξουσίες, συνήθως. | |
| 4 | Μέγας Δομέστικος |
| Αρχηγός του στρατού. Εξέλιξη του Δομέστικου των Σχολών της Μ/Β περιόδου. | |
| 5 | Πανυπερσέβαστος |
| Τιμητικός τίτλος χωρίς εξουσίες. Υπήρχε από την περίοδο των Κομνηνών, όταν είχαν εισαχθεί και άλλοι τέτοιοι μεγαλεπήβολοι και υπερβολικοί τίτλοι για μέλη της βασιλικής οικογενείας. | |
| 6 | Πρωτοβεστιάριος |
| Υπήρχε από το 412 και αρχικά προοριζόταν για ευνούχους υπεύθυνους της βασιλικής ιματιοθήκης. Την Μ/Β ανέβηκε ιεραρχικά και είχε να κάνει και με το βασιλικό θησαυροφυλάκιο. Την Υ/Β έγινε ανώτατο αξίωμα και δεν είχε καμία σχέση με βεστιάρια και ιμάτια. Δινόταν σε επικεφαλής εκστρατειών, αυτοκρατορικούς απεσταλμένους και άλλους ανώτατους αυλικούς. Ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος ήταν αυτός που έδωσε στον τίτλο μεγάλη αξία, μετά το 1271. | |
| 7 | Μέγας Δουξ |
| Καταρχήν αρχηγός του Ναυτικού, που καθώς δεν υπήρχε πια μεγάλος στόλος, αναλάμβανε και άλλες υψηλές στρατιωτικές θέσεις. Μέγας Δουξ ήταν ο Νοταράς, ένας από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων λίγο πριν την Άλωση. | |
| 8 | Πρωτοστράτωρ |
| Την Π/Β ήταν αρχι-ιπποκόμος, την Μ/Β ήταν υπασπιστής του αυτοκράτορα και την Υ/Β ανώτατος στρατιωτικός και κρατικός αξιωματούχος. | |
| 9 | Μέγας Στρατοπεδάρχης |
| Διοικητής μεγάλων στρατιωτικών μονάδων και εκστρατευτικού σώματος. Εξέλιξη του παλαιού ρωμαϊκού praefectus castrorum (έπαρχος του στρατοπέδου –τότε ήταν υπεύθυνος στρατωνισμού). Έγινε επίσημα τίτλος περί το 1255 από τον Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρη. Στα μέσα του 14ου αι. ήταν ήδη τιμητικό αξίωμα παρά στρατιωτικός βαθμός. | |
| 10 | Μέγας Πριμμηκήριος |
| Από τη Ρωμαϊκή εποχή ο primicerius ήταν αξιωματούχος επικεφαλής υπηρεσιών στρατιωτικών, εκκλησιαστικών ή πολιτικών και με καθήκοντα που διέφεραν ανά εποχή. Στην Υ/Β ήταν ανώτατος κρατικός αξιωματούχος με ποικίλα καθήκοντα, συχνά ως διοικητής επαρχίας. | |
| 11 | Μέγας Κοντόσταβλος |
| Εξέλιξη του Κόμη των Στάβλων της Μ/Β, ενώ κατά την Υ/Β ανέβηκε πολύ ιεραρχικά επικεφαλής εκστρατειών και διαφόρων μονάδων μεταξύ των οποίων οι Λατίνοι μισθοφόροι. | |
| 12 | Μέγας Λογοθέτης |
| Τον 13ο αιώνα ήταν κάτι σαν πρωθυπουργός με έμφαση στον οικονομικό τομέα. Στα μέσα του 14ου αι. ήταν πια μόνο διακοσμητικός τίτλος. Διασώζεται μέχρι σήμερα στα Πατριαρχεία. | |
| 13 | Πρωτοσέβαστος |
| Ανώτατος τιμητικός τίτλος χωρίς διοικητικά καθήκοντα. Οι πάσης φύσεως Σεβαστοί πρωτοεμφανίστηκαν την περίοδο των Κομνηνών τον 12ο αιώνα. | |
| 14 | Πιγκέρνης |
| Τη Μ/Β εποχή ήταν ο οινοχόος του βασιλιά και ευνούχος. Εξελίχθηκε σε ανώτατο κρατικό στέλεχος με ποικίλα κατά καιρούς καθήκοντα, ακόμα και στρατιωτικά ή διοικητού επαρχιών. | |
| 15 | Κουροπαλάτης |
| Τους πρώτους αιώνες ήταν ο επικεφαλής όλων των υπηρεσιών του Παλατίου (cura palatii) και την Μ/Β εξελίχτηκε στον αυλικό με το υψηλότερο και πιο ισχυρό αξίωμα. Την Υ/Β έχει υποβαθμιστεί αρκετά, και εμφανίζεται να επανέρχεται στα παλιά του καθήκοντα στο παλάτι, αλλά ιστορικά αναφέρονται προσωπικότητες με αυτόν τον τίτλο που ακόμα και την Υ/Β περίοδο είχαν σημαντικά διοικητικά καθήκοντα. | |
| 16 | Παρακοιμώμενος της Σφενδόνης |
| Εξέλιξη του παρακοιμώμενου της Μ/Β εποχής που τότε ήταν ο παντοδύναμος ευνούχος υπηρέτης και έμπιστος του αυτοκράτορα. Την Υ/Β εποχή έχει το σημαντικό οφίκιο της Σφενδόνης, δηλαδή είναι υπεύθυνος για τη βασιλική σφραγίδα (το δαχτυλίδι του βασιλιά) και την επικύρωση των βασιλικών εγγράφων. Πιθανόν να έχει και άλλα αυλικά καθήκοντα ως στενός συνεργάτης του αυτοκράτορα. | |
| 17 | Παρακοιμώμενος του Κοιτώνος |
| Κι αυτός είναι εξέλιξη του παντοδύναμου παρακοιμώμενου της Μ/Β εποχής. Ο συγκεκριμένος είναι υπεύθυνος για το υπηρετικό προσωπικό των βασιλικών διαμερισμάτων και κυριολεκτικά παρακοιμώμενος (κοιμάται απέξω από τη βασιλική κρεβατοκάμαρα). Πιθανότατα η θέση προορίζεται –ακόμα– μόνο για ευνούχους. | |
| 18 | Λογοθέτης του Γενικού |
| Κατά την Μ/Β εποχή ήταν κάτι σαν υπουργός Οικονομικών. Στα μέσα του 14ου αιώνος είναι μόνο τιμητικό αξίωμα. | |
| 19 | Πρωτοβεστιαρίτης |
| Ήταν υπεύθυνος για τις «Παραστάσεις», δηλαδή δημόσιες επίσημες εκδηλώσεις. Ίσως να ήταν γενικά υπεύθυνος για επίσημες ακροάσεις, τελετές και πανηγύρεις. Ήταν μάλλον ο μόνος αυλικός που είχε δικαίωμα να μιλήσει στον αυτοκράτορα χωρίς προηγουμένως να του απευθύνει ο αυτοκράτορας πρώτος το λόγο (τεράστιο προνόμιο). | |
| 20 | Δομέστικος της Τραπέζης |
| Υπεύθυνος για την οργάνωση όλων των γευμάτων και των συμποσίων στο παλάτι. | |
| 21 | Ο επί της Τραπέζης |
| Υπεύθυνος για το σερβίρισμα στο αυτοκρατορικό τραπέζι. | |
| 22 | Μέγας Παπίας |
| Κατά την Μ/Β περίοδο ο Παπίας ήταν ο γενικός κτιριακός υπεύθυνος του παλατιού και είχε την πολύ σημαντική ευθύνη να κρατάει όλα τα κλειδιά του παλατιού. Την Υ/Β όμως το αξίωμα δεν είναι πλέον ενεργό. | |
| 23 | Έπαρχος της Πόλεως |
| Το αξίωμα ήταν ανώτατο και υπήρχε από τότε που είχε ιδρυθεί η Κωνσταντινούπολη με δημαρχιακά και επαυξημένα διοικητικά καθήκοντα. Σύμφωνα με τον Ψευδοκωδινό, κατά την Υ/Β το αξίωμα είναι πλέον μόνο τιμητικό. | |
| 24 | Μέγας Δρουγγάριος της Βίγλης |
| Νωρίς στη Μ/Β ήταν διοικητής μιας μονάδας βασιλικής σωματοφυλακής (της «Βίγλας») που εξελίχθηκε τον 9ο αιώνα σε ανώτατο δικαστικό και την Υ/Β έγινε ξανά ανώτατος στρατιωτικός βαθμός. | |
| 25 | Μέγας Εταιρειάρχης |
| Την παλιά εποχή ο Εταιρειάρχης ήταν ο αρχηγός των Εταίρων, δηλαδή του τμήματος της αυτοκρατορικής σωματοφυλακής που το αποτελούσαν ξένοι μισθοφόροι. Ίσως την Υ/Β εποχή να έχει διευρυμένα στρατιωτικά ή διοικητικά καθήκοντα, αλλά μπορεί να είναι και απλά τιμητικός τίτλος. | |
| 26 | Μέγας Χαρτουλάριος |
| Γενικά, οι χαρτουλάριοι στο Βυζάντιο ήταν γραμματικοί και γραφιάδες διαφόρων βαθμίδων στην ιεραρχία, από ανώτατη μέχρι κατώτερη. Ο συγκεκριμένος τίτλος κατά την Υ/Β ήταν μάλλον τιμητικός χωρίς περιεχόμενο. | |
| 27 | Λογοθέτης του Δρόμου |
| Μεγάλο αξίωμα την Μ/Β, κάτι σαν υπουργός Εξωτερικών, Μεταφορών και Επικοινωνιών. Την Υ/Β, το αξίωμα είμαι μάλλον τιμητικό και από μόνο του δεν συνεπάγεται οφίκιο. | |
| 28 | Πρωτοασήκρητις |
| Ανώτατος γραμματικός και νομικός από τη Μ/Β εποχή. Κατά καιρούς είχε μεγάλο κύρος. Το 1166 έγινε ανώτατος δικαστικός και αυτό συνεχίστηκε και στην αυτοκρατορία της Νίκαιας, αλλά όχι στην Παλαιολόγειο εποχή, όπου είναι απλά ένα τιμητικό αξίωμα. | |
| 29 | Ο επί του Στρατού |
| Υπεύθυνος για θέματα στρατωνισμού. Ίσως να διαχειρίζεται και στρατιωτικές δαπάνες. | |
| 30 | Μυστικός |
| Αρμόδιος για την προσωπική αλληλογραφία του αυτοκράτορα και ο άνθρωπος για διάφορες εμπιστευτικές αποστολές. Το αξίωμα υπήρχε από τον 9ο αιώνα με έντονες διακυμάνσεις ως προς την αξία του. | |
| 31 | Δομέστικος των Σχολών |
| Ξεκινώντας από διοικητής του τάγματος των Σχολών, τη Μ/Β περίοδο είχε εξελιχθεί σε ανώτατο στρατιωτικό βαθμό (ήταν ο αρχηγός του στρατού απόντος του αυτοκράτορα). Την Υ/Β είναι απλά τιμητικό αξίωμα. | |
| 32 | Μέγας Δρουγγάριος του Στόλου |
| Διοικητής του στόλου που την εποχή που γράφτηκε το Τακτικόν του Ψευδοκωδινού ήταν ουσιαστικά άνευ αντικειμένου καθώς ο Βυζαντινός στόλος ήταν μακρινή ανάμνηση. | |
| 33 | Πριμμηκήριος της Αυλής |
| Υπεύθυνος εθιμοτυπίας στην αυλή και για την τήρηση του πρωτοκόλλου κατά την προσέλευση των αυλικών. Επίσης επιβλέπει την κόσμια συμπεριφορά του προσωπικού στο παλάτι. | |
| 34 | Πρωτοσπαθάριος |
| Από την Μ/Β ακόμα εποχή ήταν τιμητικός τίτλος, αλλά συχνά ήταν ελάχιστη προϋπόθεση για την απόκτηση ανώτερων κυβερνητικών θέσεων. | |
| 35 | Μέγας Άρχων |
| Εντελώς τιμητικό αξίωμα με άγνωστη προϊστορία. Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Ψευδοκωδινός «ουδέ έν υπερέτημα κέκτηται». | |
| 36 | Τατάς της Αυλής |
| Χωρίς αρμοδιότητες πλέον την Υ/Β. Ο τίτλος πρωτοεμφανίστηκε τον 12ο αιώνα. Δεν γνωρίζουμε μετά βεβαιότητος τα καθήκοντα. Η λέξη έχει μάλλον τουρκική προέλευση και ο τίτλος πιθανόν έχει να κάνει με την εκπαίδευση των πριγκίπων. | |
| 37 | Μέγας Τζαούσιος |
| Επικεφαλής, μάλλον της βασιλικής φρουράς (ή τμήματός της). Ο τίτλος εμφανίζεται για πρώτη φορά κατά τη βασιλεία του Ιωάννη Βατάτζη. «Τζαούσιος» ήταν λέξη τουρκικής προέλευσης που σήμαινε «αξιωματικός» ή κάτι τέτοιο, και ήταν σε ευρεία χρήση κατά την τελευταία περίοδο του Βυζαντίου. | |
| 38 | Πραίτωρ του Δήμου |
| Σε παλαιότερες εποχές ήταν βοηθός του Επάρχου της Πόλεως με αστυνομικά κυρίως καθήκοντα αλλά κατά την Υ/Β είναι τιμητικό αξίωμα χωρίς καθήκοντα. | |
| 39 | Λογοθέτης των Οικειακών |
| Τιμητικό αξίωμα χωρίς οφίκιο. Η ονομασία δείχνει ότι σε μια παλιότερη εποχή ίσως να είχε να κάνει με τα οικονομικά του παλατιού. | |
| 40 | Μέγας Λογαριαστής |
| Τιμητικό αξίωμα χωρίς οφίκιο. Είχε δημιουργηθεί το 1094 από τον Αλέξιο Κομνηνό για να αντικαταστήσει τον Σακελλάριο, με έμφαση στην οικονομική διαχείριση. | |
| 41 | Πρωτοκυνηγός |
| Αρχηγός των κυνηγών, των σκυλομάγγων, στα αυτοκρατορικά κυνήγια. Ήταν και ο διοργανωτής των κυνηγιών. Σταδιακά ο τίτλος απέκτησε κύρος. Πρωτοεμφανίστηκε τον 13ο αιώνα και σαν θέση προσφερόταν για την ανέλιξη φιλόδοξων προσωπικοτήτων, δεδομένου ότι κάποιοι αυτοκράτορες είχαν πάθος με το κυνήγι. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ο Ανδρονικος Γ΄είχε χίλια σκυλιά και χίλια γεράκια! | |
| 42 | Σκουτέριος |
| Κρατούσε το «διβέλλιον και το σκουτάριον» του αυτοκράτορα δηλαδή το λάβαρο και την ασπίδα του. Μάλλον ήταν και κάτι σαν υπασπιστής. | |
| 43 | Αμηράλιος |
| Ναύαρχος, υπαρχηγός του Ναυτικού υπό τις διαταγές του Μεγάλου Δουκός. Όρος γενικής χρήσης εκείνη την εποχή για καπεταναίους και επικεφαλής ναυτικών επιχειρήσεων. | |
| 44 | Ο επί των Δεήσεων |
| Υπεύθυνος για να χειρίζεται τα αιτήματα του λαού τα οποία μετέφερε στον αυτοκράτορα. Η θέση και ο τίτλος υπήρχαν από πολύ παλιά με τα ίδια καθήκοντα. | |
| 45 | Κοιαίστωρ |
| Την Π/Β και την Μ/Β ήταν νομικός σύμβουλος του κράτους (ως Κυαίστωρ) και αργότερα ανώτατος δικαστικός. Την Υ/Β εποχή δεν έχει καθήκοντα και είναι απλά τιμητικό αξίωμα. | |
| 46 | Μέγας Αδνουμιαστής |
| Υπεύθυνος για τη στρατολογία και την επιστράτευση. Συντόνιζε τη συγκέντρωση αντρών, αλόγων και όπλων πριν από εκστρατείες ή για αντιμετώπιση εισβολών. Φρόντιζε για την αναπλήρωση κενών και ελλείψεων. «Αδνούμιον» ήταν το σημείο που έπρεπε να παρουσιαστούν οι στρατιώτες με τα εφόδιά τους (από το λατ. ad nomen=ονομαστικό προσκλητήριο). | |
| 47 | Λογοθέτης του Στρατιωτικού |
| Την εποχή αυτή δεν είχε καθήκοντα. Απόηχος του ομώνυμου αξιώματος της Μ/Β εποχής όταν ήταν κάτι σαν υπουργός Στρατιωτικών και Εξοπλισμού. | |
| 48 | Πρωτοϊερακάριος |
| Υπεύθυνος για τα κυνηγετικά γεράκια του αυτοκράτορα. Συχνά προαγόταν σε Πρωτοκυνηγό. | |
| 49 | Λογοθέτης των Αγελών |
| Την εποχή αυτή δεν είχε καθήκοντα. Παλαιότερα ήταν υπεύθυνος για τα άλογα και τα μουλάρια που ήταν ιδιοκτησία του αυτοκράτορα ή του κράτους. | |
| 50 | Μέγας Διερμηνευτής |
| Διερμηνέας και απεσταλμένος του αυτοκράτορα στο εξωτερικό. Κάποια εποχή άρχισε να χρησιμοποιείται για τη θέση και ο αραβικής προελεύσεως «Δραγουμάνος». Με αυτή την ονομασία συνέχισε να υπάρχει ως ανώτατο αυλικό αξίωμα και στην Οθωμανική Αυλή, όταν ο Μέγας Δραγουμάνος ήταν υπουργός Εξωτερικών της Υψηλής Πύλης. | |
| 51 | Ακόλουθος |
| Κατά τη Μ/Β ήταν ο προσωπικός σωματοφύλακας του Βασιλιά. Αργότερα, τον 11ο αιώνα, ήταν ο τίτλος του αρχηγού των Βαράγγων, και πιο μετά επικεφαλής της σωματοφυλακής, γενικώς. | |
| 52 | Κριτής του Φωσσάτου |
| Στρατιωτικός δικαστής | |
| 53 | Άρχων του Αλλαγίου |
| Διοικητής μονάδας της αυτοκρατορικής φρουράς (αλλάγι=στρατιωτική μονάδα 300-500 αντρών) | |
| 54 | Πρωταλλαγάτωρ |
| Οι Αλλαγάτορες ήταν γενικά διοικητές μικρών στρατιωτικών μονάδων, που ονομάζονταν «αλλάγια». Ο Πρωταλλαγάτωρ μάλλον ήταν διοικητής ενός μεγαλύτερου σχηματισμού αποτελούμενου από περισσότερα τους ενός αλλάγια ή, το πιθανότερο, υποδιοικητής μεγάλης μονάδας από πολλά αλλάγια. Ίσως να είχε σχέση και με τη Βασιλική Φρουρά. | |
| 55 | Μέγας Διοικητής |
| Τιμητικός τίτλος χωρίς οφίκιο. | |
| 56 | Ορφανοτρόφος |
| Τιμητικός τίτλος χωρίς καθήκοντα την Υ/Β. Μέχρι τον 13ο αιώνα ήταν διευθυντής του ορφανοτροφείου της Πόλεως και ευνούχος. | |
| 57 | Πρωτονοτάριος |
| Προϊστάμενος των γραμματικών της Αυλής. Θέση που υπήρχε από την Μ/Β σε διάφορες κρατικές υπηρεσίες. Τον 14ο αιώνα ο Πρωτονοτάριος της Αυλής είχε γίνει πανίσχυρος, και στις αρχές του επόμενου αιώνα, κάτι σαν πρωθυπουργός. | |
| 58 | Ο επί των Αναμνήσεων |
| Εξέλιξη του Μαγίστρου των Αναμνήσεων που υπήρχε από την Πρωτοβυζαντινή εποχή. Τον 14ο αιώνα ήταν απλά τιμητικός τίτλος. | |
| 59 | Δομέστικος των Τειχέων |
| Υπεύθυνος για τη συντήρηση των τειχών της Κωνσταντινούπολης (και ίσως και άλλων πόλεων). Ενδεχομένως να είχε σχέση και με τη φρούρηση των τειχών όπως ο Κόμης των Τειχέων της Μ/Β περιόδου. | |
| 60 | Προκαθήμενος του Κοιτώνος |
| Ήταν επικεφαλής της φρουράς του αυτοκρατορικού κοιτώνος. Υφιστάμενος του Παρακοιμωμένου του Κοιτώνος. | |
| 61 | Προκαθήμενος του Βεστιαρίου |
| Βοηθός του Πρωτοβεστιαρίτου. Παρουσίαζε τους επισκέπτες στον αυτοκράτορα. | |
| 62 | Ο του Βεστιαρίου |
| Υπεύθυνος εφοδιασμού του Στόλου, τον οποίο ακολουθούσε με δικό του πλοίο. | |
| 63 | Ετερειάρχης |
| Υπεύθυνος πρωτοκόλλου και χειριστής θεμάτων με ξένους επισκέπτες και πρόσφυγες στο Βυζάντιο. (Υπάρχει μια σύγχυση εδώ κατά πόσο ήταν υφιστάμενος του Μεγάλου Ετερειάρχη ή είχαν διαφορετικό πεδίο καθηκόντων.) | |
| 64 | Λογαριαστής της Αυλής |
| Υπεύθυνος μισθοδοσίας των αξιωματούχων της Αυλής. | |
| 65 | Στρατοπεδάρχης των Μονοκαβάλλων |
| Διοικητής μονάδας ιππικού, των Μονοκαβάλλων | |
| 66 | Στρατοπεδάρχης των Τζαγγρατόρων |
| Διοικητής μονάδας Τούρκων (ως επί το πλείστον) μισθοφόρων που έφεραν τζάγγρες (=βαλίστρες) | |
| 67 | Στρατοπεδάρχης των Μουρτάτων |
| Διοικητής των Μουρτάτων που ήταν πεζοί τοξότες, με μεικτή ελληνοτουρκική καταγωγή. | |
| 68 | Στρατοπεδάρχης των Τζακώνων |
| Διοικητής των Τζακώνων, που ήταν ήταν μονάδα αποτελούμενη από Τσάκωνες από τη Λακωνία. | |
| 69 | Προκαθήμενος των Μεγάλων Παλατίων |
| Κτιριακός υπεύθυνος για το (παλιό) συγκρότημα του Μεγάλου Παλατίου (από την εποχή των Κομνηνών, η βασιλική κατοικία είχε μεταφερθεί στο ανάκτορο Βλαχερνών). | |
| 70 | Δομέστικος των Θεμάτων |
| Σε μια εποχή εδαφικής συρρίκνωσης, η διαίρεση της αυτοκρατορίες σε Θέματα ήταν πια παρελθόν, και ο τίτλος καθαρά τιμητικός. | |
| 71 | Δομέστικος των Ανατολικών Θεμάτων |
| Παλιά ο Στρατηγός Ανατολικού ή πιο παλιά ο Ύπαρχος Ανατολικού ήταν το ανώτατο αξίωμα στο Βυζάντιο. Την Υ/Β απλά διακοσμητική θέση. | |
| 72 | Δομέστικος των Δυτικών Θεμάτων |
| Τιμητικός τίτλος (βλ. παραπάνω) | |
| 73 | Μέγας Μυρταΐτης |
| Δεν γνωρίζουμε τα καθήκοντά του. Ο τίτλος δεν υπήρχε παλαιότερα. | |
| 74 | Πρωτοκόμης |
| Διοικητής στολίσκου λίγων πλοίων (τριών ή τεσσάρων) | |
| 75 | Παπίας |
| Δεν γνωρίζουμε τα καθήκοντά του. Ίσως να ήταν ο κλειδοκράτορας του Παλατιού όπως κατά την Μ/Β, δεδομένου ότι ο ανώτερός του Μεγάλος Παπίας ήταν τιμητικό αξίωμα. | |
| 76 | Δρουγγάριος |
| Διοικητής Δρούγκας που κατά την Μ/Β ήταν είτε τάγμα είτε, σπανιότερα, μικρή μονάδα του στόλου. Κατά την Υ/Β ίσως να ήταν, γενικά, ανώτερος βαθμοφόρος του στρατού. | |
| 77 | Σεβαστός |
| Δεν γνωρίζουμε τα καθήκοντά του. Μάλλον τιμητικό αξίωμα. | |
| 78 | Μυρταΐτης |
| Δεν γνωρίζουμε τα καθήκοντά του. | |
| 79 | Προκαθήμενοι Πόλεων |
| Κάτι σαν δήμαρχοι και κυβερνήτες των πόλεων ανά την επικράτεια | |
| 80 | Ο επί του Κανικλείου |
| Κατά τη Μ/Β περίοδο ήταν υπεύθυνος για το μελανοδοχείο και την πένα (=κανίκλειον) του αυτοκράτορα. Την Υ/Β ίσως απλά τιμητικός τίτλος. | |
| 81 | Μέγας Βαΐουλος |
| Παιδαγωγός των τέκνων της Βασιλικής οικογενείας. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στη λίστα του Ψευδοκωδινού, αλλά πρέπει να υπήρχε από παλιά. | |
Η παραπάνω λίστα έχει κυρίως τιμητικά αξιώματα, αλλά και μερικά με πραγματικά καθήκοντα και εξουσίες. Και αφορά τα μέσα του 14ου αιώνα. Όμως δεν συμπεριλαμβάνονται μερικά σημαντικά αξιώματα που υπήρχαν λίγο πριν, τον 13ο αιώνα και αρχές 14ου. Στον παρακάτω πίνακα δίνουμε μερικά από αυτά τα αγνοημένα οφφίκια.
Β. Βυζαντινή Γραφειοκρατία 13ου αιώνα
| • | Μεσάζων |
| Πρωτοεμφανίστηκε περί τα τέλη του 10ου αιώνα και γρήγορα έγινε ανεπίσημος τίτλος για τον προσωπικό βοηθό του αυτοκράτορα που μετέφερε τις εντολές του σε άλλους κρατικούς αξιωματούχους. Αυτός ο ρόλος σύντομα έδωσε στη θέση πρωθυπουργικές εξουσίες που εδραιώθηκαν στην αυλή της αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Ο ρόλος αυτός συνεχίστηκε και κατά την Παλαιολόγειο περίοδο με τον Μεσάζοντα να είναι συχνά το δεξί χέρι του αυτοκράτορα και να συντονίζει το κράτος. Πάντως, παρέμεινε κάπως ημιεπίσημος τίτλος και το κύρος του είχε διακυμάνσεις, ανάλογα πώς τον χρησιμοποιούσε ο εκάστοτε αυτοκράτορας. Περί τα μέσα του 14ου ο Μεσάζων υποβαθμίστηκε σημαντικά περιοριζόμενος σε αρμοδιότητες εξωτερικών υποθέσεων, κυρίως, ενώ την εποχή του συγγράμματος του Ψευδοκωδινού, απ΄ό,τι φαίνεται, δεν υπήρχαν πια μεσάζοντες. | |
| • | Μέγας Λογοθέτης |
| (Ο συγκεκριμένος τίτλος περιέχεται και στον παραπάνω πίνακα.) Στον Ψευδοκωδινό ήταν πλέον τιμητικό αξίωμα και μάλλον χαμηλά στην ιεραρχία. Παλιά ήταν πολύ ψηλότερα. Το αξίωμα δημιουργήθηκε προς το τέλος του 12ου αιώνα. Αντικατέστησε τον Μεγάλο Λογαριαστή επί βασιλείας Ισαάκ Β΄ Αγγέλου (1185-1195) και έγινε ο γενικός συντονιστής των πολιτικών και κυρίως των οικονομικών υπηρεσιών. Ήταν υπεύθυνος και για την έκδοση και διανομή των αυτοκρατορικών Χρυσοβούλλων. Αργότερα, απέκτησε και αρμοδιότητες εξωτερικών υποθέσεων (και γι’ αυτό θεωρείται και εξέλιξη τον Λογοθέτη του Δρόμου αν και συνυπήρξαν σαν αξιώματα). Στη συνέχεια περιορίστηκε μόνο στις εξωτερικές σχέσεις και προς τα μέσα του 14ου αι. τις έχασε κι αυτές για να γίνει απλός τιμητικός τίτλος. | |
| • | Πρωτονοτάριος |
| (Ο συγκεκριμένος τίτλος περιέχεται και στον παραπάνω πίνακα.) Οι πρωτονοτάριοι ήταν στελέχη σε διάφορα οφφίκια κατά την Μ/Β περίοδο. Ο συγκεκριμένος είναι εξέλιξη του Πρωτονοτάριου του Δρόμου που ήδη από τον 12ο αιώνα άρχισα να αποκτά σπουδαιότητα. Το 1278 είναι ο προϊστάμενος των λατίνων διερμηνέων και τον 14ο αιώνα εξελίσσεται σε προσωπικό γραμματέα του αυτοκράτορα και τον 15ο αιώνα είναι πλέον στενός συνεργάτης και σύμβουλος του αυτοκράτορα, συντονιστής των κρατικών υπηρεσιών, σχεδόν πρωθυπουργός. | |
| • | Βασιλικοί Γραμματικοί |
| Ολιγομελής ομάδα μορφωμένων γραφειοκρατών –υπήρχε με αυτό το όνομα από τον 12ο αιώνα– που περιστοιχίζουν τον αυτοκράτορα και διεκπεραιώνουν τις σημαντικές υποθέσεις του κράτους. | |
| • | Καθολικός Κριτής Ρωμαίων |
| Ανώτατος δικαστικός θεσμός που τον εισήγαγε ο Ανδρόνικος Γ΄ στις αρχές του 14ου αι. Υπήρχαν 4 καθολικοί κριτές στην Κωνσταντινούπολη. Αργότερα ο θεσμός επεκτάθηκε και εκτός Πόλης, όπως στη Θεσσαλονίκη και στον Μυστρά. | |
| • | Κεφαλή |
| Όρος γενικής χρήσης που δήλωνε από τα μέσα του 13ου αιώνα του άρχοντες μεγάλων πόλεων και περιοχών. Αντικατέστησε τον Δούκα της Κομνήνειας περιόδου και εν μέρει τον Κατεπάνω. Η περιοχή ευθύνης του ονομαζόταν κεφαλατίκιον. Υπήρχε και ο παραπλήσιος γενικός όρος «κεφαλάδες», αλλά αυτός ήταν μάλλον συνώνυμος με τους «δυνατούς». Τον 14ο αι. έχουμε και Καθολική Κεφαλή, επικεφαλής μεγάλης περιφέρειας. Οι Κεφαλές εξαφανίστηκαν στο τέλος του 14ου αι. | |
Μανώλης Παπαθανασίου, Φεβρουάριος 2020
|
|