Βυζαντινον Χρονικον

Ο συνολικός αριθμός των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων ήταν 93.

ΟΙ 93 Βυζαντινοί Αυτοκράτορες βασίλευσαν σε μια περίοδο 1123 ετών (330-1453).

Άλλοι Αριθμοί

• 20 Βυζαντινοί Αυτοκράτορες ξεκίνησαν σαν σφετεριστές. Δηλαδή σφετερίστηκαν με κάποιον τρόπο το θρόνο και εκθρόνισαν με μη νόμιμη διαδικασία τον προκάτοχό τους.
• 4 από τους 93 Βυζαντινούς ηγέτες ήταν γυναίκες.
• 7 από τους 93 δεν πάτησαν ποτέ το πόδι τους στην Κωνσταντινούπολη σαν Αυτοκράτορες. Αυτοί ήταν 4 Αυτοκράτορες από την περίοδο της Νίκαιας και επιπλέον οι Ιοβιανός, Γρατιανός και Σταυράκιος.
• 10 Αυτοκράτορες ήταν ανήλικοι (κάτω των 16 ετών ) όταν έγιναν Αυτοκράτορες. 4 από αυτούς δεν έφτασαν ποτέ σε ηλικία ενηλικίωσης...
• 7 από τους Αυτοκράτορες, για διαφόρους λόγους, ουσιαστικά δεν άσκησαν ποτέ την εξουσία (4 από αυτούς ανήκουν και στην προηγούμενη κατηγορία).
• 4 Αυτοκράτορες ήταν επιληπτικοί: ο Ζήνων, ο Μιχαήλ Δ’, ο Ιωάννης Γ’ Βατάτζης και ο γιος του Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης
• 2 Αυτοκράτορες είχαν τρελαθεί αρκετά χρόνια πριν το θάνατό τους: Ο Ιουστίνος Β’ και ο Ηράκλειος. Η τρέλα του Ιουστίνου ήταν σοβαρή, ενώ ο Ηράκλειος μάλλον υπέφερε από ένα είδος γεροντικής άνοιας.
• Τουλάχιστον 50 Αυτοκράτορες είχαν συμβασιλέα κατά τη διάρκεια της βασιλείας τους. Σε πολλές περιπτώσεις περισσότερους από έναν (επί Λεκαπηνού οι συμβασιλείς ήταν 5).
  35 Αυτοκράτορες υπήρξαν συναυτοκράτορες πριν γίνουν μονοκράτορες.
• 10 με 14 Αυτοκράτορες είναι άγιοι της Ορθοδοξίας (για 4 από αυτούς, η αγιότητα δεν είναι απολύτως εξακριβωμένη).
• 23 Αυτοκράτορες είχαν βίαιο θάνατο: 5 σε μάχη, 7 σε εξεγέρσεις, 6 δολοφονήθηκαν, 5 πέθαναν μετά το μαρτύριο της τύφλωσης.
• 31 Αυτοκράτορες (30%) εκθρονίστηκαν πριν το θάνατό τους.
• Περισσότεροι από 30 Αυτοκράτορες αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν μια τουλάχιστον μεγάλης κλίμακας εξέγερση εναντίον τους.
• 8 Αυτοκράτορες είχαν ασυνεχή βασιλεία, δηλαδή εκθρονίστηκαν για λίγο καιρό αλλά κατόρθωσαν να επανέλθουν στο θρόνο (Βλ. και το κεφάλαιο με τις "Διακεκομμένες βασιλείες" πιο κάτω).

Παρατηρήσεις

• Αυτοί οι 93 στον καιρό τους δεν αποκαλούνταν «Βυζαντινοί Αυτοκράτορες». Είχαν τον τίτλο Αύγουστος ή Καίσαρ (τους πρώτους αιώνες) και αργότερα Βασιλεύς ή Αυτοκράτωρ και μερικές φορές κάποιους άλλους υπερβολικούς τίτλους όπως Κοσμοκράτωρ, Χρονοκράτωρ κ.λπ.
• Οι 93 Αυτοκράτορες θεωρούνται αυτοί που ήταν τυπικά και ουσιαστικά οι μονοκράτορες. Αυτή η διευκρίνηση αποκλείει από τον κατάλογο των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων κάποιους σχεδόν πετυχημένους σφετεριστές (όπως ο Αρτάβασδος ή ο Προκόπιος) και μερικούς ισχυρούς αντιβασιλείς (όπως η Πουλχερία) που συνυπολογίζονται στους Αυτοκράτορες από αρκετούς ιστορικούς. Αφήνει επίσης απέξω τους πολυάριθμους συμβασιλείς οι περισσότεροι από τους οποίους ποτέ δεν κυβέρνησαν πραγματικά.

Οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες ανέβηκαν στο θρόνο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους:

• 37 διαδέχθηκαν τον πατέρα τους (~40%). Στην ομάδα αυτοί ανήκουν και κάποιοι που δεν έγιναν Αυτοκράτορες αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα τους, όπως ο Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος μεταξύ του οποίου και του πατέρα του μεσολάβησαν δύο αυτοκράτορες.
• 10 διαδέχθηκαν κάποιο άλλο μέλος της οικογενείας τους (θείο, αδελφό, παππού). 2 από αυτούς (ο Ζήνων και η Ειρήνη) διαδέχθηκαν τους γιους τους.
• 4 Αυτοκράτορες είχαν εκλεγεί από το λαό ή/και το στρατό
• 5 ήταν επιλογή του προκατόχου τους χωρίς κανένα οικογενειακό ή άλλο προσωπικό δεσμό (ο Θεοδόσιος ο Μέγας είναι το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα)
• 4 Αυτοκράτορες ήταν επιλογή κάποιων άλλων προσώπων της πολιτικής σκηνής του Βυζαντίου. Πρόσωπα που ήταν πανίσχυρα αλλά δεν είχαν τις προϋποθέσεις για να ανέβουν οι ίδιοι στο θρόνο: Έτσι ο Μαρκιανός και ο Λέων ο Θραξ ήταν επιλογές του Άσπαρ (που ήταν Αλανός και, κυρίως, Άρειος) και οι Μιχαήλ Δ’, Μιχαήλ Ε’ ήταν επιλογές του Ιωάννη του Ορφανοτρόφου (που ήταν ευνούχος).
• 5 Αυτοκράτορες επέβαλαν τον εαυτό τους στο θρόνο. Πρόκειται για ισχυρούς ευγενείς και αυλικούς που εκμεταλλευόμενοι κάποιο κενό στην εξουσία ή την παρουσία ενός αδύναμου βασιλιά, πήραν με το «έτσι θέλω» το θρόνο, χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση (παραδείγματα: Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος, Ρωμανός Λεκαπηνός).
• 16 Αυτοκράτορες (17%) ανέβηκαν στο θρόνο μετά από εξέγερση του λαού ή/και του στρατού
• 7 έγιναν Αυτοκράτορες μετά από μια πετυχημένη συνωμοσία (όχι γενικευμένη στάση) εναντίον του προηγούμενου αυτοκράτορα.
  Οι περισσότερες πετυχημένες συνωμοσίες και εξεγέρσεις είχαν σαν κατάληξη τον φόνο ή την τύφλωση του εκθρονισθέντος αυτοκράτορα.
• 8 έγιναν Αυτοκράτορες μετά από έναν πετυχημένο γάμο (με αυτοκράτειρα ή χήρα/ αδελφή/ κόρη του προηγούμενου αυτοκράτορα). 3 απ’ αυτούς ήταν σύζυγοι της Ζωής.

Η χρονική διάρκεια της βασιλείας των 93 Βυζαντινών Αυτοκρατόρων ποικίλλει από μερικούς μήνες μέχρι σχεδόν μισό αιώνα.

Στατιστικές για τη διάρκεια βασιλείας

Η μέση διάρκεια βασιλείας των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων ήταν 12 χρόνια.

Από τους 93 Αυτοκράτορες:

• 12 βασίλευσαν για λιγότερο από ένα χρόνο
• 9 βασίλευσαν για μια περίοδο 12 με 30 μήνες
• 26 βασίλευσαν για μια περίοδο 2.5 με 8 χρόνια
• 16 βασίλευσαν για 9 με 16 χρόνια
• 11 βασίλευσαν για 17 με 24 χρόνια
• 11 βασίλευσαν για 25 με 35 χρόνια
• 8 βασίλευσαν για περισσότερο από 35 χρόνια

Οι πιο μακρόχρονες βασιλείες:

•  Βασίλειος Β’ Βουλγαροκτόνος (976-1025: 49 χρόνια)

•  Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος (1282-1328: 46 χρόνια)

•  Θεοδόσιος Β’ (408-450: 42 χρόνια)

•  Ιωάννης Ε’ Παλαιολόγος (1341-1391, με διαλείμματα: 38 χρόνια)

•  Ιουστινιανός Α’ (527-565: 38 χρόνια)

•  Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081-1118: 37 χρόνια)

•  Μανουήλ Α’ Κομνηνός (1143-1180: 37 χρόνια)

•  Κωνσταντίνος Ε’ Κοπρώνυμος (741-775: 34 χρόνια)

•  Κωνσταντίνος Ζ’ Πορφυρογέννητος (913-959: 46 χρόνια)

Οι Βυζαντινές βασιλείες δεν ήταν πάντα συνεχείς. Κάποιες από αυτές ήταν «διακεκομμένες». Ο όρος δεν είναι δόκιμος. Χρησιμοποιείται στο site για τους Αυτοκράτορες που απομακρύνθηκαν από την εξουσία για λίγο και κατάφεραν να επανέλθουν μετά από κάποιο διάστημα.

8 Αυτοκράτορες ανήκουν σε αυτή την κατηγορία:

• Ζήνων (474-475 & 476-491)

  Ο Βασιλίσκος άρπαξε το θρόνο και ήταν βασιλιάς για ένα χρόνο περίπου μέχρι που ο Ζήνων συγκέντρωσε στρατό και ξαναπήρε το θρόνο.

• Ιουστινιανός Β’ ο Ρινότμητος (685-695 & 705-711)

  Εκθρονίστηκε και ακρωτηριάσθηκε από τον Λεόντιο. 10 χρόνια και 2 Αυτοκράτορες μετά, έκανε μια θεαματική επάνοδο.

• Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος (913-959)

  Τυπικά, ήταν βασιλιάς για 46 χρόνια. Αλλά στην αρχή ήταν ανήλικος και αργότερα, ο πεθερός του ο Ρωμανός Α’ Λεκαπηνός έγινε πρεσβύτερος αυτοκράτωρ για 24 χρόνια (920-944). Μετά την απομάκρυνση του Λεκαπηνού, ο Κωνσταντίνος, που παρέμενε ανενεργός, έγινε ξανά ηγεμόνας.

• Θεοδώρα (1042 & 1055-1056)

  Βασίλεψε για 2 μήνες το 1042, μαζί με την αδελφή της Ζωή. Μετά τον τρίτο γάμο της Ζωής αποσύρθηκε στο παρασκήνιο για να επιστρέψει ξανά, μόνη, μετά το θάνατο του τελευταίου συζύγου της Ζωής (και ενώ ήδη είχε πεθάνει η Ζωή).

• Μιχαήλ Ζ’ Δούκας (1067-1068 & 1071-1078)

  Ως ανήλικος, διετέλεσε αυτοκράτορας υπό την εποπτεία της μητέρας του. Όταν εκείνη παντρεύτηκε το Ρωμανό Διογένη, ο Μιχαήλ έχασε την πρωτοκαθεδρία. Την ξαναπήρε μετά την ήττα του Ρωμανού στο Μαντζικέρτ.

• Ισαάκιος Β’ Άγγελος (1185-1195 & 1203-1204)

  Εκτοπίστηκε και τυφλώθηκε από τον αδελφό του Αλέξιο Γ’. Τον έφεραν πίσω οι Σταυροφόροι που πολιορκούσαν την Κωνσταντινούπολη. Σε αυτήν τη δεύτερη σύντομη περίοδο, συγκυβερνούσε με τον γιο του Αλέξιο Δ’.

• Ιωάννης Ε’ Παλαιολόγος (1341-1391)

  Ο πρωταθλητής της κατηγορίας «διακεκομμένες βασιλείες». Αυτοκράτορας σε τέσσερις μη διαδοχικές περιόδους: Από το 1341 μέχρι το 1347, ήταν υπό την αντιβασιλεία του Καντακουζηνού, ο οποίος μετά κατέλαβε το θρόνο για 7 χρόνια (1347-1354). Έγινε πρώτος αυτοκράτορας ξανά από το 1354 μέχρι το 1376. Εκθρονισθείς από το γιο του, επανήλθε το 1379. Το 1390, ο εγγονός του, Ιωάννης Ζ’, σφετερίστηκε για λίγους μήνες το θρόνο αλλά ο Ιωάννης Ε’ ξαναγύρισε. Στο μεταξύ οι Τούρκοι είχαν καταλάβει όλα τα Βαλκάνια.

• Ιωάννης Ζ’ Παλαιολόγος (1390 & 1399-1402)

  Είχε πάρει το θρόνο από τον παππού του (τον Ιωάννη Ε’) και είχε την εξουσία για μερικούς μήνες το 1390. Εκδιώχθηκε και αργότερα, το 1399, έγινε συναυτοκράτορας του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου. Έγινε ο de-facto ηγέτης για 2 χρόνια, όταν ο Μανουήλ έλειπε σε ταξίδι στην Ευρώπη αναζητώντας βοήθεια.

Μερικοί από τους 93 Αυτοκράτορες συνυπήρξαν στο θρόνο, σε βασιλείες που αλληλοκαλύπτονταν.

Στη Βυζαντινή ιστορία υπήρξαν 9 περίοδοι κατά τις οποίες 2 Αυτοκράτορες συγκυβερνούσαν. Σε 5 από αυτές τις περιόδους, συμμετείχε η αυτοκράτειρα Ζωή.

• Κωνσταντίνος Γ ’& Ηρακλεωνάς (641)

  Γιοι του Ηρακλείου. Αναφέρονται συνήθως μαζί σαν να μην ήταν ξεχωριστά άτομα. Η βασιλεία τους ήταν πολύ σύντομη, έτσι κανένας τους δεν είχε την ευκαιρία να εκτοπίσει τον άλλο και να καταγραφεί σαν μονοκράτορας.

• Ζωή και διάφοροι άλλοι (1028-1050)

  Η Ζωή ήταν μοναδική περίπτωση: Ποτέ δεν είχε την εξουσία μόνη της. Στην πραγματικότητα ποτέ δεν άσκησε εξουσία. Πάντα μοιραζόταν το θρόνο με κάποιον άλλο (άλλους 5 για την ακρίβεια) που κανένας τους όμως δεν θα ήταν αποδεκτός χωρίς αυτήν. Η αγάπη του λαού για το ένδοξο σόι της ήταν η δύναμή της.
  Αρχικά, παντρεύτηκε τον Ρωμανό Γ’ Αργυρό. Μετά το θάνατό του, παντρεύτηκε την ίδια μέρα, τον εραστή της Μιχαήλ Δ’. Μετά το θάνατο του Μιχαήλ, υιοθέτησε τον ανεψιό του, που έγινε ο Μιχαήλ Ε’. Όταν αυτός προσπάθησε να την εκτοπίσει, ο λαός εξεγέρθηκε και επανέφερε τη Ζωή και την αδελφή της Θεοδώρα. Τέλος, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Θ’ τον Μονομάχο.

• Αλέξιος Δ’ Άγγελος & Ισαάκιος Β’ Άγγελος (1203-1204)

  Ο Αλέξιος ήταν γιος του Ισαάκιου. Έγιναν βασιλείς με την υποστήριξη των Σταυροφόρων που πολιορκούσαν και έλεγχαν την Πόλη. Ο Ισαάκιος είχε ξανακάνει αυτοκράτορας, την περίοδο 1185-1195.

• Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος & Μιχαήλ Θ’ Παλαιολόγος (1295-1320)

  Ο Ανδρόνικος ήταν αυτοκράτωρ από το 1282. Δεν παραιτήθηκε ποτέ, αλλά φαίνεται πως από το 1295, ο γιος του και συμβασιλέας Μιχαήλ είχε τον πρώτο ρόλο στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Ο Μιχαήλ πέθανε πριν από τον πατέρα του το 1320.

• Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος & Ιωάννης Ζ’ Παλαιολόγος (1399-1402)

  Ο Ιωάννης ήταν ανιψιός και συναυτοκράτορας του Μανουήλ που είχε την πρωτοκαθεδρία. Σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, οι συναυτοκράτορες δεν συγκαταλέγονται στους ηγέτες του Βυζαντίου, αλλά ο Ιωάννης Ζ’ είχε όλη την εξουσία κατά την απουσία του Μανουήλ Β’ για 2 χρόνια στην Ευρώπη.

Παρατήρηση

Πολλοί από τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες είχαν έναν ή περισσότερους συν-Αυτοκράτορες (συνήθως αλλά όχι πάντα τους γιους τους) που έστεφαν επισήμως σαν Αυτοκράτορες αλλά που κατά κανόνα είχαν ελάσσονα έως ανύπαρκτο ρόλο και καμιά εξουσία.
Κανονικά οι συναυτοκράτορες δεν καταγράφονται σαν Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, εκτός αν, κάποια στιγμή, έγιναν και οι ίδιοι μονοκράτορες. Οι προαναφερθέντες είναι εξαίρεση, επειδή σε αυτές τις περιπτώσεις, οι συν-Αυτοκράτορες είχαν σχεδόν ίσα δικαιώματα και εξουσίες.