Ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με το Βυζάντιο και τον Ελληνισμό κατά τον 7ο αιώνα μ.Χ.
600
600 περίπου
Εκδίδεται το «Στρατηγικόν». Πρόκειται για μεγάλης ιστορικής (αλλά και πρακτικής) αξίας εγχειρίδιο οργάνωσης του στρατού και των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η συγγραφή του αποδίδεται στον αυτοκράτορα Μαυρίκιο.
600
Κωδικοποίηση του Γρηγοριανού μέλους στη δυτική εκκλησιαστική μουσική με πρωτοβουλία του πάπα Γρηγορίου Α’.
601
Η συνθήκη με τους Λομβαρδούς στην Ιταλία παραβιάζεται από τον Βυζαντινό Έξαρχο της Ραβέννας Καλλίνικο όταν αιχμαλωτίζει την κόρη τού Λομβαρδού βασιλιά μαζί με τον σύζυγό της. Οι εχθροπραξίες επαναλαμβάνονται. Ο βασιλιάς Αγιλούλφος κατακτά την Πάντοβα και νικά τον Καλλίνικο έξω από τη Ραβέννα. Ο Καλλίνικος αντικαθίσταται.
601
Επικεφαλής του στρατού στα Βαλκάνια είναι ξανά ο κουροπαλάτης Πέτρος, ο οποίος αντιμετωπίζει έναν στρατό Αβάρων και τους απωθεί χωρίς να γίνει σοβαρή μάχη.
602 Φεβρουάριος
Στην Κωνσταντινούπολη ξεσπούν ταραχές εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων.
602
Ο στρατός του Δούναβη επαναστατεί (στη σημερινή Βουλγαρία) όταν ο Μαυρίκιος διατάσσει να παραμείνουν τον χειμώνα στις θέσεις τους βόρεια από τον Δούναβη (για οικονομικούς λόγους).
602 23-11-602 ★★
Εκθρόνιση Μαυρικίου Η στάση του στρατού παίρνει διαστάσεις, ενώ εξεγείρεται κατά του αυτοκράτορα και ο όχλος στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μαυρίκιος εγκαταλείπει την Πόλη αλλά αργότερα συλλαμβάνεται και εκτελείται. Είναι η πρώτη αιματηρή εκθρόνιση Βυζαντινού αυτοκράτορα.
602 27-11-602 ★★
Φωκάς Ο ηγέτης των στασιαστών του στρατού της Θράκης Φωκάς αναγορεύεται Αυτοκράτορας του Βυζαντίου και θα παραμείνει στον θρόνο μέχρι τις 5 Οκτωβρίου του 610. Είναι ο πρώτος αυτοκράτορας που στέφεται σε εκκλησία και που έχει γενειάδα. Ο Μαυρίκιος και οι πέντε γιοι του εκτελούνται.
603
O magister militum per Orientem Ναρσής δεν αναγνωρίζει ως αυτοκράτορα τον Φωκά. Πολιορκείται στην Έδεσσα της Μεσοποταμίας από δυνάμεις του Φωκά και ζητάει τη βοήθεια του Πέρση βασιλιά Χοσρόη Β’.
603
★★
Περσικός πόλεμος Ο Χοσρόης Β’ με πρόφαση τον φόνο του ευεργέτη του Μαυρικίου κηρύσσει τον πόλεμο κατά του Βυζαντίου καταπατώντας τη συμφωνία ειρήνης. Οι Πέρσες προελαύνουν στην Καππαδοκία. Αρχίζουν να καταλαμβάνουν περιοχές στα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου.
603
Νέες επιτυχίες των Λομβαρδών σε βάρος του βυζαντινού εξαρχάτου της Ραβέννας. Καταλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η Κρεμόνα (που ισοπεδώνεται) και η Μάντοβα στη βόρεια Ιταλία.
604
Οι Πέρσες προωθούνται στα ανατολικά. Θέτουν υπό τον έλεγχό τους την Άνω Μεσοποταμία, ανατολικά του Ευφράτη. Καταλαμβάνουν την πόλη Δαράς.
604
Οι Άβαροι ανασυντάσσονται και δεδομένου ότι οι Βυζαντινοί έχουν να αντιμετωπίσουν ξανά τους Πέρσες στα ανατολικά, αρχίζουν πάλι επιδρομές στα Βαλκάνια. Στις επιδρομές συμμετέχουν και οι Σλάβοι είτε σε συνεργασία με τους Αβάρους είτε αυτόνομα.
605 Ιούνιος
Συνωμοσία για ανατροπή του αυτοκράτορα Φωκά. Αποτυγχάνει. Θανατώνονται ο στρατηγός Γερμανός και η Κωνσταντίνα, χήρα του αυτοκράτορα Μαυρικίου, με τις κόρες της.
605
Ο βασιλιάς των Λομβαρδών Αγιλούλφος ο Θουρίγγιος (Agilulfo) αναγνωρίζεται από τον αυτοκράτορα Φωκά, ο οποίος αναγκάζεται να του καταβάλλει ετήσιο φόρο και του παραχωρεί το Ορβιέτο και άλλες περιοχές. Για λίγο η Ιταλία ησυχάζει από την πολεμική δραστηριότητα των Λομβαρδών.
607
Ο αυτοκράτορας Φωκάς αναγνωρίζει τα πρωτεία του Πάπα. Πάπας είναι ο Βονιφάτιος Γ’ που μένει στον θρόνο της Ρώμης για 10 μόνο μήνες.
607
Οι Πέρσες γίνονται πιο επιθετικοί στα ανατολικά και κυριεύουν βυζαντινά εδάφη σε Μικρά Ασία και Συρία. Καταλαμβάνονται η Άμιδα και η Μαρντίν στην Άνω Μεσοποταμία και η Θεοδοσιούπολις στην Οσροηνή. Πολιορκείται η Καισάρεια Καππαδοκίας.
608
Ο έξαρχος Αφρικής Ηράκλειος ο Πρεσβύτερος παρακινούμενος από συγκλητικούς της Κωνσταντινούπολης στασιάζει εναντίον του αυτοκράτορα Φωκά. Κρατάει τα πλοία με το σιτάρι που υπό κανονικές συνθήκες τροφοδοτούν την Κωνσταντινούπολη και ολόκληρη την αυτοκρατορία.
608
Λοιμός και λιμός σε όλη την αυτοκρατορία. Η Συρία και η Παλαιστίνη επαναστατούν (και λόγω των διαφορών με την Κωνσταντινούπολη εξαιτίας του Μονοφυσιτισμού). Ο Φωκάς στέλνει τον Comes Orientis (Κόμη της Εώας) Βονόσο, ο οποίος θα προσπαθήσει να πνίξει στο αίμα την εξέγερση επιδιδόμενος σε θηριωδίες στην Αντιόχεια και αλλού.
609 Μάιος
Ο αυτοκράτορας Φωκάς παραχωρεί το Πάνθεον της Ρώμης στην Εκκλησία για να γίνει χριστιανικός ναός (Santa Maria degli Angeli e dei Martiri).
609 Μάιος
Ο αυτοκράτωρ Φωκάς απαγορεύει στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως να χρησιμοποιεί τον τίτλο «Οικουμενικός Πατριάρχης» με το σκεπτικό ότι ο τίτλος «Οικουμενικός» πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο από τον Πάπα.
609
Ο Φωκάς στέλνει στρατό εναντίον των στασιαστών του Εξαρχάτου της Αφρικής υπό τον Βονόσο ο οποίος αποβιβάζεται στην Αίγυπτο και ηττάται από τον Νικήτα, ανιψιό του Ηρακλείου, έξω από την Αλεξάνδρεια.
609
Ο έξαρχος Αφρικής Ηράκλειος ο Πρεσβύτερος στέλνει τον γιο του και μετέπειτα αυτοκράτορα Ηράκλειο με στόλο στην Κωνσταντινούπολη εναντίον του αυτοκράτορα Φωκά.
610
610 18-4-610
Ο Σέργιος γίνεται Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
610
Οι ταραχές σε Συρία και Παλαιστίνη συνεχίζονται με πρωταγωνιστές τους Εβραίους των οποίων επιχειρείται βίαιος προσηλυτισμός στον Χριστιανισμό. Ο πατριάρχης Αντιοχείας Αναστάσιος Β’ δολοφονείται (είτε από Ιουδαίους είτε από Μονοφυσίτες).
610 5-10-610 ★★★
Ηράκλειος Ο Ηράκλειος καταλαμβάνει εύκολα την Κωνσταντινούπολη, εκτελεί τον Φωκά και στέφεται από τον πατριάρχη Σέργιο. Θα παραμείνει στον θρόνο μέχρι τις 11 Φεβρουαρίου του 641.
610 τέλη
Ο Κομεντίολος, αδερφός του Φωκά και magister militum της Ανατολής, αρνείται να αναγνωρίσει τον Ηράκλειο και συγκεντρώνει τα στρατεύματά του στην Άγκυρα προκειμένου να κινηθεί εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Η απειλή είναι σοβαρή, αλλά η στάση θα έχει απότομο τέλος με τη δολοφονία του Κομεντίολου από τον πατρίκιο Ιουστίνο.
610 περίπου
Η Ελληνική γίνεται η επίσημη γλώσσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αυτό δεν θα γίνει «με ένα άρθρο και ένα νόμο», αλλά σιγά σιγά, με τη σταδιακή καθιέρωση των Ελληνικών στα επίσημα κρατικά έγγραφα, σε σφραγίδες, νομίσματα και επιγραφές. Για κάποιος ιστορικούς, αυτή είναι η πραγματική έναρξη της Βυζαντινής Περιόδου.
611 Μάιος
Οι Πέρσες εισβάλλουν στις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου χωρίς να συναντήσουν μεγάλη αντίσταση από τον βυζαντινό στρατό. Καταλαμβάνουν τα εναπομείναντα φρούρια της Συρίας και την Αντιόχεια. Θα κρατήσουν την Αντιόχεια μέχρι το τέλος του πολέμου. Θα την εγκαταλείψουν μετά την οριστική ήττα τους το 628.
612
Ο magister militum της Ανατολής Πρίσκος, ο βετεράνος στρατηγός του Μαυρικίου, ανακαταλαμβάνει την Καισάρεια Καππαδοκίας. Ο Ηράκλειος έρχεται αυτοπροσώπως στην Καισάρεια, αλλά ο Πρίσκος προφασιζόμενος ασθένεια αποφεύγει να τον συναντήσει. Για τον λόγο αυτό, λίγο μετά αντικαθίσταται από τον Φιλιππικό και αναγκάζεται να αποσυρθεί στη Μονή Χώρας. Τον επόμενο χρόνο πεθαίνει.
612
Οι Πέρσες αρχίζουν πολεμικές επιχειρήσεις σε Συρία και Παλαιστίνη (που είναι βυζαντινές επαρχίες).
612 13-8-612
Πεθαίνει η Ευδοκία, σύζυγος του αυτοκράτορα Ηρακλείου. Ο θάνατός της είναι η αφετηρία μιας σειράς γεγονότων που θα προκαλέσουν μεγάλη αναστάτωση στην αυτοκρατορική οικογένεια και στην Κωνσταντινούπολη.
613 ή ίσως το 623
Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος παντρεύεται την ανεψιά του Μαρτίνα, κόρη της αδερφής του, εν μέσω σφοδρών αντιδράσεων. Ο πατριάρχης Σέργιος συναινεί να τους στεφανώσει. Η Μαρτίνα θα είναι πάντα αντιδημοφιλής.
613
Ο Ηράκλειος ηγείται εκστρατείας στην Ανατολή για την ανάκτηση της Αντιόχειας, όμως ηττάται εύκολα από τους Πέρσες σε μάχη έξω από την πόλη. Η μάχη αναφέρεται και στο Κοράνι συνοδευόμενη από προφητεία για μελλοντική νίκη των Βυζαντινών επί των Περσών. Οι Πέρσες στη συνέχεια κατακτούν τη Ταρσό και την Κιλικία.
613
Οι Πέρσες καταλαμβάνουν τη Δαμασκό. Επίσης τις σημαντικές πόλεις της Συρίας Απάμεια και Έμεσα (σημερ. Χομς).
614 Μάιος ★★
Άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Πέρσες Σοκ στη Χριστιανοσύνη. Περσικά στρατεύματα (26.000) υπό τον στρατηγό Σαχρμπαράζ (ή Σαρβαραζά ή Σαρβάρο κατά τους Βυζαντινούς) κυριεύουν την Ιερουσαλήμ με τη βοήθεια του εβραϊκού πληθυσμού. Ανάμεσα στους πολλούς αιχμαλώτους είναι και ο πατριάρχης Ζαχαρίας. Οι Πέρσες παίρνουν ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό. 66.500 χριστιανοί σφαγιάζονται. Η πόλη γίνεται έδρα ενός βραχύβιου Περσο-Εβραϊκού βασιλείου.
614
Οι Πέρσες υποτάσσουν το βασίλειο των Γασσανιδών Αράβων που είναι χριστιανοί και παραδοσιακοί σύμμαχοι του Βυζαντίου.
614
Οι Βησιγότθοι κυριεύουν την Καρθαγένη, το κύριο βυζαντινό οχυρό στην Ισπανία.
614
Οι Άβαροι καταλαμβάνουν και καταστρέφουν τη Σαλώνα (κοντά στο σημ. Σπλιτ) της Δαλματίας. Η πόλη είναι μέρος της επικράτειας του Εξαρχάτου Ραβέννας.
615
Οι Σλάβοι πλημμυρίζουν τα Βαλκάνια, κυρίως τη σημερινή Βουλγαρία και Σερβία. Παράλληλα κάνουν επιδρομές πιο νότια.
615
Πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Σλάβους. Σλαβικά φύλα, που εμφανίστηκαν αρχικά πέριξ της Θεσσαλονίκης σαν πρόσφυγες, πολιορκούν την πόλη. H πολιορκία λύεται όταν ο στόλος τους από μονόξυλα καταστρέφεται σε μια θύελλα. Η σωτηρία της πόλης αποδίδεται στον Άγιο Δημήτριο. Οι Σλάβοι επιστρέφουν στα εδάφη τους και θα επανέλθουν σε 2-3 χρόνια σε συμμαχία με τους Αβάρους.
615
Οι Άβαροι κατακτούν τη Ναϊσσό και τη Σερδική (Σόφια) τα τελευταία σημαντικά βυζαντινά οχυρά στα Βαλκάνια.
615
Εισάγεται ένα νέο ασημένιο νόμισμα για να καλυφθούν οι δαπάνες του πολέμου με τους Πέρσες, το εξάγραμμον, το οποίο δεν θα χρησιμοποιηθεί για πολύ καιρό. Θα καταργηθεί μετά το τέλος της βασιλείας του Ηρακλείου.
616
Οι Πέρσες εισβάλλουν και κατακτούν μεγάλο μέρος της Κάτω Αιγύπτου. Μέχρι το 620 θα κατακτήσουν και την Άνω Αίγυπτο.
616
Οι Βησιγότθοι καταλαμβάνουν τις τελευταίες παραλιακές βυζαντινές κτήσεις στην Ισπανία. Η βυζαντινή παρουσία στην Ιβηρική Χερσόνησο παίρνει τέλος.
617 περίπου ★★
Οι Πέρσες στη Χαλκηδόνα Οι Πέρσες υπό τον Σαχίν (ή Σάιν) καταλαμβάνουν τη Χαλκηδόνα απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Θα παραμείνουν εκεί, με διαλείμματα, για 10 χρόνια και παρά τη διείσδυση των Βυζαντινών σε περσικά εδάφη στην Ανατολή.
617 ή το 618 ★★
Πολιορκία Θεσσαλονίκης από Αβάρους & Σλάβους Πολιορκία της Θεσσαλονίκης από Αβάρους και Σλάβους για 33 μέρες. Παρά την προσεκτική οργάνωση, τη χρήση πολιορκητικών μηχανών και την αδυναμία του Ηρακλείου να στείλει ενισχύσεις, η πόλη αντέχει. Η σωτηρία αποδίδεται και πάλι σε θαύματα του Αγίου Δημητρίου.
618
Οι Πέρσες υπό τον Σαρβαραζά (Σαχρ Μπαράζ) καταλαμβάνουν την Αίγυπτο με σοβαρότατες συνέπειες στην οικονομία και στη σίτιση της αυτοκρατορίας. Υπάρχει κρίση στην τροφοδοσία και στον εφοδιασμό με πρώτες ύλες. Η Αλεξάνδρεια, την οποία υπερασπίζεται ο Νικήτας, ανιψιός του Ηρακλείου, πολιορκείται.
619 Ιούνιος
Οι Πέρσες καταλαμβάνουν την Αλεξάνδρεια. Τώρα πλέον ελέγχουν ολόκληρη την Αίγυπτο. Ο Νικήτας και ο πατριάρχης Αλεξανδρείας καταφεύγουν στην Κύπρο.
619
Ο έξαρχος Ραβέννας Ελευθέριος αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτορας της Δύσης. Καθώς μεταβαίνει στη Ρώμη για να πάρει την ευλογία του Πάπα, δολοφονείται καθ’ οδόν από τους στρατιώτες του που στέλνουν το κεφάλι του στον Ηράκλειο.
620
620
Ο Ηράκλειος βρίσκεται σε απόγνωση μπροστά στην επιθετικότητα των Περσών. Ο πατριάρχης Σέργιος αποτρέπει τον Ηράκλειο από το να μεταφέρει την πρωτεύουσα στην Καρχηδόνα. Δωρίζει κειμήλια και εκκλησιαστικούς θησαυρούς στον Ηράκλειο για την ενίσχυση του στρατού. [Η ανεπίσημη και μάλλον ορθότερη εκδοχή είναι ότι τα άρπαξε ο Ηράκλειος χωρίς να ρωτήσει.]
620 περίπου ★★
Κάθοδος των Σλάβων Οι Σλάβοι διαχέονται πιο νότια στα Βαλκάνια. Φτάνουν στην Ελλάδα. Οι μεγάλες οχυρωμένες πόλεις γίνονται νησίδες σε μια πλημμυρίδα Σλάβων και συρρικνώνονται πληθυσμιακά.
620
Ο Πέρσης βασιλιάς Χοσρόης Β’ προωθείται προς τα δυτικά στη Μικρά Ασία και καταλαμβάνει την Άγκυρα, σημαντικό βυζαντινό φρούριο.
622 5-4-622 ★★
Εκστρατεία Ηρακλείου Ο Ηράκλειος ξεκινά από την Κωνσταντινούπολη εκστρατεία εναντίον των Περσών. Κατά την πορεία του στη Μικρά Ασία (κατά μήκος των ακτών του Ευξείνου Πόντου) εκπαιδεύει τον στρατό του που αποτελείται από μονάδες των Βαλκανίων, υπολείμματα του στρατού της Ανατολής και διαφόρους Σλάβους, Γερμανούς Ούννους και Βέρβερους.
622 16-7-622 ★★
Εγείρα Μετανάστευση του Προφήτη Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα. Συμβολικά, η Εγείρα είναι η απαρχή του Ισλάμ και η αρχή του μουσουλμανικού ημερολογίου.
622 Αύγουστος
Μάχη Οφλίμου. Πρώτη νίκη του Ηρακλείου εναντίον των Περσών υπό τον Σαχρμπαράζ (Σαρβαραζάς). Οι Πέρσες εγκαταλείπουν στρατηγικά σημεία της Μικράς Ασίας, αλλά εμποδίζουν τον Ηράκλειο να συνεχίσει προς Αρμενία. Τελειώνει η πρώτη εκστρατεία του Ηρακλείου, ο οποίος επιστρέφει στην Πόλη για να χειριστεί την απειλή από τους Αβάρους.
623 5-6-623
Ο Ηράκλειος διαφεύγει την τελευταία στιγμή τη σύλληψη σε ενέδρα που του είχε στήσει ο χαγάνος των Αβάρων Μπαγιάν Β’ στη θρακική Ηράκλεια. Ο Ηράκλειος τελικά, για να μπορέσει να στραφεί εναντίον των Περσών, κλείνει ειρήνη με τους Αβάρους πληρώνοντας 20.000 σόλιδους.
624 25-3-624
Ο Ηράκλειος ξεκινά οικογενειακώς από την Κωνσταντινούπολη για τη δεύτερη εκστρατεία του εναντίον των Περσών. Ο στρατός του αποτελείται από 25.000 έως 40.000 άντρες.
624
Ο Ηράκλειος προελαύνει ταχύτατα προς Καισάρεια και Αρμενία, ενώ οι Πέρσες υπό τον Σαχρμπαράζ δεν τον αντιμετωπίζουν, και εισβάλλουν για αντιπερισπασμό σε βυζαντινά εδάφη της Μικράς Ασίας.
624 Ιούνιος
Ο Ηράκλειος καταλαμβάνει την Αρμενική πόλη Ντβιν και την πυρπολεί. Αυτό κινητοποιεί τους Πέρσες που φαίνεται πως έχουν αιφνιδιαστεί από την ταχεία προέλαση των Βυζαντινών και στέλνουν στρατό εναντίον του.
624
Τα βυζαντινά στρατεύματα καταλαμβάνουν την ιερή πόλη των Περσών Γάζακα (ή Κάνζακο), κέντρο της ζωροαστρικής θρησκείας, και την καταστρέφουν. Ο περσικός στρατός υπό τον Χοσρόη υποχωρεί χωρίς να εμπλακεί, για να εξουθενώσει τον αντίπαλο που είναι σε εχθρική περιοχή χωρίς εφόδια. Μετά τη Γάζακα, οι ταπεινωμένοι Πέρσες συνειδητοποιούν ότι ο Ηράκλειος είναι υπολογίσιμος αντίπαλος.
625
Τον χειμώνα 624/625 ο Ηράκλειος υποχωρεί βόρεια στη ΒΑ Μ.Ασία, όπου προσπαθούν να τον περικυκλώσουν τρεις περσικές στρατιές. Με ελιγμούς ο Ηράκλειος αποφεύγει την κύκλωση και σε διαδοχικές μάχες αντιμετωπίζει τις περσικές στρατιές ξεχωριστά. Στη λίμνη Βαν καταστρέφει το στρατιωτικό σώμα του Σαρχ Μπαράζ που είναι ο μόνος επιζών.
625
Ο Ηράκλειος βαδίζει απρόβλεπτα προς νότο και ανακαταλαμβάνει τη Μαρτυρόπολη και την Άμιδα (Ντιγιαρμπακίρ) καταδιωκόμενος από τον περσικό στρατό. Στη συνέχεια υποχωρεί προς Τραπεζούντα για να διαχειμάσει.
626 29-6-626 ★★★
Πολιορκία Κωνσταντινούπολης από Αβάρους & Πέρσες Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από Αβάρους, Σλάβους και Πέρσες σε μια προσπάθεια αντιπερισπασμού στην εκστρατεία του Ηρακλείου στα ανατολικά. Η πολιορκία αποτυγχάνει καθώς οι Αβαροσλάβοι δεν καταφέρνουν να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη, ενώ οι Πέρσες, που καιροφυλακτούν στη Χαλκηδόνα, αναγκάζονται να υποχωρήσουν. Η πολιορκία λύεται στις 10 Αυγούστου.
626
Σε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές της βυζαντινής Ιστορίας, ο Ακάθιστος Ύμνος ψάλλεται στην Αγιά Σοφιά μετά την αποχώρηση Αβάρων και Περσών που πολιορκούσαν την Πόλη. Απόντος του Ηρακλείου, οι επικεφαλής των υπερασπιστών της Κωνσταντινούπολης ήταν ο πατριάρχης Σέργιος και ο μάγιστρος Βώκος.
626
Νίκη των Βυζαντινών με επικεφαλής τον αδερφό τού αυτοκράτορα. Θεόδωρο, εναντίον του Πέρση στρατηγού Σαχίν (που θα πεθάνει αμέσως μετά) στην περιοχή ανάμεσα στην Αρμενία και τον Πόντο (μεταξύ Κολώνειας και Σατάλας, κάπου νότια της Τραπεζούντας). Η νίκη δεν είναι συντριπτική αλλά ωθεί τον Ηράκλειο να συνεχίσει την εκστρατεία. Επίσης χαλάει τα σχέδια των Περσών που σχεδίαζαν μεγάλη αντεπίθεση.
626
Ο Ηράκλειος ενθαρρύνει δύο σλαβικά φύλα τους Κροάτες και τους Σέρβους να μετοικήσουν σε περιοχές του Ιλλυρικού (εκεί περίπου που είναι οι αντίστοιχες σημερινές χώρες) για να δυσκολέψει τις κινήσεις των Αβάρων. Παράλληλα ζητά από τον Πάπα να στείλει ιεραπόστολους για να τους εκχριστιανίσουν.
627
Στις αρχές του 627 ο Ηράκλειος προχωρά (και πάλι απρόβλεπτα) προς ανατολάς. Συμμαχεί με τον Χάνο των Χαζάρων και με τους Γκοκτούρκους και με τη βοήθειά τους πολιορκεί ανεπιτυχώς την Τιφλίδα.
627
Ο Πέρσης στρατηγός Σαχρμπαράζ πέφτει σε δυσμένεια εξαιτίας της αποτυχίας στην πολιορκία της Πόλης. Ο Χοσρόης στέλνει στη Χαλκηδόνα διαταγή εκτέλεσής του που υποκλέπτεται από τους Βυζαντινούς που τη χρησιμοποιούν για να προσεταιρισθούν τον Πέρση στρατηγό. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο Σαχρμπαράζ παραμένει στη θέση του, αλλά ο στρατός του δεν συμμετέχει στον πόλεμο.
627 Σεπτέμβριος
Ο Ηράκλειος από τον Καύκασο εισβάλλει στη Μεσοποταμία. Ανακαταλαμβάνει πολλά από τα φρούρια που είχαν χαθεί τα προηγούμενα χρόνια. Μετά την αναχώρησή του, η Τιφλίδα κυριεύεται από τις δυνάμεις που είχε αφήσει να την πολιορκούν (πιθανόν με τη βοήθεια των Χαζάρων συμμάχων του) και πυρπολείται.
627 12-12-627 ★★★
Μάχη της Νινευί Νίκη του Ηρακλείου κοντά στον ποταμό Ζαμπ εναντίον των Περσών υπό τον Αρμένιο στρατηγό Ροχ Βεχάν (Ραζάτη). Η ομίχλη την ώρα της μάχης διευκόλυνε τους ελιγμούς του Ηρακλείου ενώ εξουδετέρωσε τους τοξότες του εχθρού. Η ήττα δεν είναι καταστρεπτική για τους Πέρσες, αλλά μετά τη μάχη αυτή ο στρατός τους αποδιοργανώνεται και αδυνατεί να αντιπαρατεθεί στον Ηράκλειο.
627
Ο Ηράκλειος καταλαμβάνει τη Δασταγέρδη, όπου βρίσκεται το ανάκτορο του βασιλιά των Περσών Χοσρόη Β’. Τα λάφυρα είναι ανυπολόγιστης αξίας. Κάνει έκκληση για ειρήνη στον Χοσρόη που μένει αναπάντητη. Επιχειρεί να βαδίσει προς την Κτησιφώντα αλλά υποχωρεί λόγω των δυσκολιών του εγχειρήματος.
628 Φεβρουάριος ★★★★
Τέλος των Περσικών πολέμων Ανατρέπεται ο Χοσρόης Β’ από το γιο του Σιρόη ο οποίος ανακηρύσσεται βασιλιάς ως Καβάδης Β’ και ζητά ειρήνη με τους Βυζαντινούς. Τέλος του πολέμου. Οι δύο αυτοκρατορίες είναι εξουθενωμένες στρατιωτικά και οικονομικά και σε πολύ λίγα χρόνια θα γίνουν εύκολη λεία για τη νέα ανερχόμενη δύναμη, τους Άραβες.
628 Ιούλιος
Ο Ηράκλειος συναντάται με τον Πέρση στρατηγό Σαχρμπαράζ που είναι ακόμα με τον στρατό του στη Χαλκηδόνα. Ο Ηράκλειος συμφωνεί να τον υποστηρίξει στη διεκδίκηση του περσικού θρόνου και ο Σαχρμπαράζ αποχωρεί. Στη συνέχεια παραδίδει τον Τίμιο Σταυρό στους Βυζαντινούς απεσταλμένους.
629 21-3-629 ★★
Ελληνοποίηση Ανατολικής Αυτοκρατορίας Ο Ηράκλειος εκδίδει αυτοκρατορικό διάταγμα («νεαρά») στο οποίο για πρώτη φορά χρησιμοποιεί τον ελληνικό τίτλο «Βασιλεύς» αντί για «Imperator Caesar, Augustus». Το γεγονός σηματοδοτεί την αμετάκλητη πορεία προς την ελληνοποίηση του Βυζαντίου.
629 Καλοκαίρι
Ο Μωάμεθ κατορθώνει για πρώτη φορά να ενώσει όλες τις αραβικές φυλές και ετοιμάζεται για ιερό πόλεμο (τζιχάντ).
629 Σεπτέμβριος
Η Ιερουσαλήμ ανακτάται από τους Βυζαντινούς. Λίγο αργότερα και η Αίγυπτος ξαναγίνεται βυζαντινή επαρχία.
629 14-9-629 ★★
Ο Ηράκλειος πίσω στην Πόλη Ο Ηράκλειος εισέρχεται θριαμβευτικά στην Κωνσταντινούπολη από τη Χρυσή Πύλη με τον Τίμιο Σταυρό. Το γεγονός γιορτάζεται σε όλη τη χριστιανοσύνη. Το ιερό κειμήλιο λίγο αργότερα θα μεταφερθεί στην Ιερουσαλήμ από όπου θα χαθεί οριστικά μετά την αραβική κατάκτηση το 638.
629 Σεπτέμβριος
Μάχη της Μούτας. Πρώτη σύγκρουση με τους Άραβες και βυζαντινή νίκη μετά από σφοδρή μάχη στη σημερινή Ιορδανία. Αφορμή ήταν η επίθεση των Αράβων εναντίον των Γασσανιδών. Για τους Βυζαντινούς υπήρξε μια αψιμαχία, αλλά για τους Άραβες θα θεωρηθεί ορόσημο.
630
630 21-3-630
Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού στην Ιερουσαλήμ από τον ίδιο τον Ηράκλειο που είναι ο πρώτος και μοναδικός βυζαντινός αυτοκράτορας που επισκέφθηκε ποτέ την Ιερουσαλήμ.
630 11-12-630
Κατάκτηση της Μέκκας από τους οπαδούς του Μωάμεθ. Η Μέκκα γίνεται το κέντρο του Ισλάμ.
631
Ο Κύρος, πατριάρχης Αλεξανδρείας, ορίζεται κυβερνήτης της επαρχίας της Αιγύπτου. Αρχίζουν διωγμοί εναντίον των Κοπτών χριστιανών.
632 8-6-632
Πεθαίνει ο Μωάμεθ. Ο πεθερός του Αμπού Μπακρ (Αβουβάχαρος) αναγνωρίζεται χαλίφης (= αναπληρωτής του Προφήτη).
633
Ένας αραβικός στρατός εισβάλλει στη Μεσοποταμία με επικεφαλής τον Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ. Νικά κατ’ επανάληψιν τον περσικό στρατό.
634 Ιανουάριος
Μάχη της Φιράζ. Επίθεση των Αράβων με επικεφαλής τον Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ εναντίον του τελευταίου περσικού προπυργίου στα ΝΔ σύνορα. Εκεί αντιμετωπίζουν έναν μεγάλο στρατό που αποτελείται από Βυζαντινούς και Πέρσες. Οι Άραβες καταγάγουν μεγάλη νίκη.
634 4-2-634
Μάχη Ανθηδόνος (Μάχη του Νταδίν). Πρώτη νίκη των Αράβων εναντίον των Βυζαντινών σε μια μάλλον ασήμαντη μάχη στην Παλαιστίνη, κοντά στη Γάζα.
634 30-7-634 ★★★
Αραβική εισβολή στη Συρία Μάχη του Αζνανταΐν (ή μάχη Βαιθσαμύος), στην περιοχή της πόλης Βαιθσαμύς (Μπεθ-Σεμές) κοντά στην Ιερουσαλήμ. Έναρξη της αραβικής εισβολής στη βυζαντινή Συρία και πρώτη μεγάλη ήττα των Βυζαντινών (με επικεφαλής τον αδερφό του Ηρακλείου Θεόδωρο) από τους Άραβες υπό τον Χαλίντ αλ-Ουαλίντ. Αυτή είναι η αρχή της καταστροφικής περιόδου των αραβικών κατακτήσεων.
634
Στην Παλαιστίνη γίνεται μεγάλος σεισμός ενώ ένας ξιφοειδής κομήτης –ο «δοκίτης»– που καταλαμβάνει τον έναστρο ουρανό από την άρκτο έως τον νότιο ορίζοντα μένει ορατός επί 20 μέρες. Κατά τον Θεοφάνη, το γεγονός ήταν οιωνός για την πλήρη επικράτηση των Αράβων.
634
Ο Άραβας πολέμαρχος Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ καταλαμβάνει σχεδόν όλη την Παλαιστίνη, αλλά όχι την Ιερουσαλήμ. Μετά συνεχίζει την προέλασή του βόρεια, στη Συρία.
634 23-8-634
Πεθαίνει στη Μεδίνα ο Αμπού Μπακρ και τον διαδέχεται ο Ουμάρ (Ούμαρος), ο οποίος γίνεται ο δεύτερος χαλίφης του Χαλιφάτου Ρασιντούν. Επί των ημερών του θα πραγματοποιηθούν οι μεγάλες κατακτήσεις των Αράβων σε βάρος του Βυζαντίου.
634
Δημοσιεύεται έδικτον του Ηρακλείου με το οποίο διατάσσεται η βάπτιση όλων των Εβραίων στην αυτοκρατορία. Πολλοί Εβραίοι καταφεύγουν στην Περσία και σε υπό αραβικό έλεγχο περιοχές.
634 18-9-634 ★★
Άλωση της Δαμασκού Ο Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ πολιορκεί και κυριεύει τη Δαμασκό όπου κυβερνήτης είναι ο γαμπρός του Ηρακλείου Θωμάς. Ο Θωμάς αρχικά εξασφαλίζει με τέχνασμα την ειρηνική αποχώρηση των υπερασπιστών από την πόλη, αλλά 3 μέρες μετά ο Χαλίντ τους προλαβαίνει στα υψώματα της Βαργύλου πάνω από την Αντιόχεια, στη μάχη των Μπροκάρ, όπου σκοτώνεται ο Θωμάς και αιχμαλωτίζεται η κόρη του Ηρακλείου.
634
Ο νέος χαλίφης καθαιρεί τον Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ από την ηγεσία του αραβικού στρατού στη Συρία με το σκεπτικό ότι πολλές επιχειρήσεις γίνονται με μοναδικό σκοπό τη λαφυραγώγηση. Ο ταλαντούχος Χαλίντ συνεχίζει να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του από κατώτερες θέσεις.
635 περίπου
Ο Κουμπράτ (ή Χουβράτης) ενώνει βουλγαρικές φυλές και γίνεται «ηγέτης των Ονογούρων-Βουλγάρων». Ιδρύεται το κράτος της Παλιάς Μεγάλης Βουλγαρίας βόρεια από τη Μαύρη Θάλασσα και αποσπάται από την επικυριαρχία των Αβάρων. Όλα αυτά με την ενθάρρυνση των Βυζαντινών. (Ο Χουρβάτης είχε ζήσει στην αυλή, στην Κωνσταντινούπολη, και είχε βαπτισθεί.)
636 Μάρτιος
Πτώση της Έμεσας. Οι Μουσουλμάνοι υπό την ηγεσία των Αμπού Ουμπάιντα και Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ κυριεύουν την Έμεσα (σημερινή Χομς στη Συρία). Προηγήθηκε 4μηνη πολιορκία μέσα στο χειμώνα που έληξε όταν ο Χαλίντ προσποιήθηκε αποχώρηση και παρέσυρε τον διοικητή Χαρμπή και 5.000 άντρες έξω από τα τείχη, όπου τους παγίδεψε και τους εξόντωσε.
636 Άνοιξη
Ένας μεγάλος βυζαντινός στρατός επικεφαλής του οποίου είναι οι Θεόδωρος Τριθούριος και Βαάνης ξεκινά από την Αντιόχεια για να ανακαταλάβει τη Συρία. Οι Άραβες τους αντιμετωπίζουν, αλλά ηττώνται και υποχωρούν στον νότο της Συρίας εγκαταλείποντας τη Δαμασκό, την Έμεσα και άλλες πόλεις που είχαν καταλάβει. Πάντως ο στρατός των Βυζαντινών αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα λόγω της διχόνοιας μεταξύ των ηγετών του.
636 23-8-636 ★★★
Μάχη του Γιαρμούκ (μάχη Ιερομύακος ή Ιερουμουχθά) Ιστορική ήττα ενός μεγάλου βυζαντινού στρατού από τους Άραβες, μετά από μάχη 6 ημερών στην περιοχή του παραποτάμου του Ιορδάνη, του Γιαρμούκ (Ιερομύαξ). Ήταν η τελευταία προσπάθεια των Βυζαντινών να σταματήσουν τους Άραβες, οι οποίοι στη συνέχεια θα ξαναπάρουν τη Δαμασκό. Η Συρία χάνεται για πάντα για το Βυζάντιο.
637 Μάρτιος
Οι Άραβες καταλαμβάνουν την περσική πρωτεύουσα, την Κτησιφώντα, και κατακτούν όλη τη Μεσοποταμία. Η αυτοκρατορία των Σασσανιδών περιορίζεται πλέον σε λίγα εδάφη στα ανατολικά και στα βόρεια της άλλοτε αχανούς επικράτειας.
637 Απρίλιος ★★★
Παράδοση της Ιερουσαλήμ στους Άραβες Κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Άραβες. Μετά από πολιορκία 4 μηνών και μη περιμένοντας καμιά βοήθεια από το Βυζάντιο, ο πατριάρχης Σωφρόνιος παραδίδει την πόλη στον χαλίφη Ουμάρ. Προηγουμένως φρόντισε να φυγαδεύσει όλα τα ιερά κειμήλια στην Αντιόχεια. Η Ιερουσαλήμ θα μείνει στα χέρια των Μουσουλμάνων μέχρι τις Σταυροφορίες.
637
Οι Άραβες με επικεφαλής τους Αμπού Ουμπάιντα και Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ προελαύνουν προς Βορρά. Καταλαμβάνουν το ισχυρότατο φρούριο της Βέροιας (Χαλέπι ή Αλέπο) έχοντας κυριεύσει προηγουμένως τη Βηρυτό και την Τύρο.
637 Οκτώβριος ★★
Πτώση της Αντιόχειας Κατάληψη της Αντιόχειας από τους Άραβες μετά τη συντριβή των Βυζαντινών στη μάχη της Σιδηράς Γέφυρας επί του ποταμού Ορόντη, 20χλμ από την Αντιόχεια. Ακολουθεί η κατάληψη και άλλων πόλεων, Η οροσειρά Ταύρου γίνεται το δυτικό σύνορο του Χαλιφάτου.
638 Οκτώβριος
Έκθεσις – Μονοθελητισμός Αναρτάται η «Έκθεσις» στον νάρθηκα της Αγίας Σοφίας, στην οποία διατυπώνεται η συμβιβαστική άποψη του πατριάρχη Σεργίου, σύμφωνα με την οποία ο Χριστός έχει δύο φύσεις, αλλά μία θέληση (τη θεία). Η Έκθεσις έχει την πλήρη υποστήριξη του Ηρακλείου. Είναι μια εντελώς άστοχη προσπάθεια συμβιβασμού με τους Μονοφυσίτες, που θα δημιουργήσει μια νέα αίρεση, τον Μονοθελητισμό, και νέα σοβαρά προβλήματα.
638
Η βυζαντινή ηγεσία επιθυμεί διακαώς να συμβιβάσει τα πράγματα με τους μονοφυσίτες, που είναι πολλοί στην Ανατολή και η αποξένωσή τους θα ήταν σοβαρή απειλή για την ενότητα της αυτοκρατορίας. Ο πατριάρχης Σέργιος στην αρχή εξασφαλίζει την ευθυγράμμιση όλων των Πατριαρχείων και του Πάπα με τη μονοθεληστική «Έκθεση», αλλά αργότερα οι ισορροπίες θα αλλάξουν και θα εκδηλωθούν σφοδρές αντιδράσεις.
638 περίπου
Ο Ηράκλειος αρχίζει να καταρρέει ψυχολογικά. Αυτό ίσως να οφείλεται στην οδυνηρή απώλεια της Συρίας και της Παλαιστίνης. Ή μπορεί να πάσχει από άνοια.
638
Πεθαίνει ο πατριάρχης Σέργιος και στον πατριαρχικό θρόνο ανεβαίνει ο Πύρρος, στενός φίλος του αυτοκράτορα Ηρακλείου και υπέρμαχος του Μονοθελητισμού. Ο Πύρρος ήταν από τους συντάκτες της «Εκθέσεως».
638 11-3-638
Πεθαίνει ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Σωφρόνιος. Εκτός από τον ιστορικό του ρόλο στην παράδοση της Ιερουσαλήμ στους Άραβες, υπήρξε σημαντικός υμνογράφος έχοντας συνθέσει τροπάρια των εορτών Χριστουγέννων και Θεοφανίων, της Μεγάλης Παρασκευής και του Μεγάλου Αγιασμού.
639 Δεκέμβριος ★★
Αραβική εισβολή στην Αίγυπτο Ο Άραβας στρατηγός Αμρ ιμπν αλ-Ας πείθει τον Χαλίφη να του επιτρέψει να εισβάλει στην Αίγυπτο. Ως τώρα οι Άραβες δεν έχουν στραφεί κατά της Αιγύπτου κυρίως επειδή ο πατριάρχης Κύρος Αλεξανδρείας τους πληρώνει για να μένουν μακριά (και μάλιστα κατηγορήθηκε γι’ αυτό). Ο Αλ-Ας καταλαμβάνει το Πηλούσιον (Πορτ Σαΐντ) της Κάτω Αιγύπτου και τους επόμενους μήνες τη Βαβυλώνα (Αιγύπτου) και την Ηλιούπολη.
640
640
Η Καισάρεια της Παλαιστίνης (Παράλιος Καισάρεια) η οποία πολιορκείται από το 634, κυριεύεται από τους Άραβες. Σφαγή 7.000 Ρωμαίων.
640 Ιούλιος
Μάχη Ηλιουπόλεως. Ο Αμρ Ιμπν αλ-Ας παίρνει ενισχύσεις από την Αραβία και καταγάγει αποφασιστικής σημασίας νίκη επί των Βυζαντινών στην Ηλιούπολη (σημερινό Κάιρο).
640 21-12-640
Ο Αμρ ιμπν αλ-Ας καταλαμβάνει το ισχυρό φρούριο της Βαβυλώνος επί του Νείλου. Ο δρόμος για την Αλεξάνδρεια είναι πλέον ανοιχτός για τους Άραβες.
640 11-2-640
Θάνατος Ηρακλείου Πεθαίνει ο αυτοκράτορας Ηράκλειος σε ηλικία 66 ετών. Η γυναίκα του Μαρτίνα κάνει ανεπιτυχή προσπάθεια να επιβληθεί ως πόλος εξουσίας, αλλά αυτό δεν γίνεται αποδεκτό από την άρχουσα τάξη. Αναγορεύεται αυτοκράτορας ο Ηράκλειος Κωνσταντίνος Γ’ (γιος του Ηρακλείου από τον πρώτο του γάμο) που συμβασιλεύει με τον ετεροθαλή αδερφό του Ηρακλεωνά, γιο της Μαρτίνας.
641 24-5-641
Πεθαίνει ο Κωνσταντίνος Γ’ από φυματίωση (μπορεί και να δηλητηριάστηκε) έχοντας βασιλεύσει για 105 μέρες. Στο θρόνο μένει μόνος του ο ετεροθαλής αδερφός του Ηρακλεωνάς, ο οποίος θα παραμείνει στο θρόνο μέχρι τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.
641
Ο λαός επιβάλλει την αγόρευση του Κωνσταντίνου (ή Κώνστα), γιου του μακαρίτη Κωνσταντίνου Γ’ σε συναυτοκράτορα.
641 Σεπτέμβριος
Η Μαρτίνα προσπαθεί να επιβληθεί ξανά πολιτικά, αλλά αποτυγχάνει. Μετά από στάση του στρατηγού Βαλεντίνου (στον οποίο είχε ανατεθεί η προστασία του Κώνστα) και με εντολή της Συγκλήτου επιβάλλεται στη Μαρτίνα η ποινή της γλωσσοκοπής και στον Ηρακλεωνά της ρινότμησης (για πρώτη φορά σε αυτοκράτορα). Αμφότεροι εξορίζονται. Ο Κώνστας μένει μόνος στον θρόνο.
641 Σεπτέμβριος ★★
Κώνστας Β’ ή Κωνσταντίνος Πωγωνάτος Ο Κώνστας Β’ (που είχε βαπτιστεί Ηράκλειος και αποκαλούνταν και Κωνσταντίνος) σε ηλικία 11 ετών διαδέχεται τον θείο του Ηρακλεωνά στον θρόνο, όπου θα παραμείνει μέχρι τον Σεπτέμβριο του 668 (από το 663 θα ζει στις Συρακούσες). Ιστορικά είναι γνωστός και ως Κωνσταντίνος Πωγωνάτος.
641 8-11-641 ★★★
Απώλεια Αιγύπτου Πτώση της Αλεξάνδρειας. Οι Άραβες του Αλ-Ας καταλαμβάνουν την Αλεξάνδρεια μετά από 6μηνη πολιορκία. Οι Έλληνες έχουν 11 μήνες διορία να αποχωρήσουν με τα υπάρχοντά τους. Η πτώση της πόλης σημαίνει και το τέλος της ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου. Το Βυζάντιο χάνει τον σιτοβολώνα του.
641
Στον πατριαρχικό θρόνο Κωνσταντινουπόλεως ανεβαίνει ο Παύλος Β’, υποστηρικτής του Μονοθελητισμού. Θα παραμείνει πατριάρχης μέχρι το 653.
641
Ο βασιλιάς των Λομβαρδών Ροθάριος κατακτά τη Γένοβα και το υπόλοιπο της βυζαντινής Λιγουρίας. Αργότερα θα καταλάβει όλες τις βυζαντινές παράκτιες πόλεις από τη Λούνα ως την Τοσκάνη.
642
Ο Κώνστας Β’ παίρνει τον (υποβαθμισμένο πλέον) τίτλο του Υπάτου. Είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας που παίρνει αυτό το παραδοσιακό ρωμαϊκό αξίωμα. Τους επόμενους αιώνες ο τίτλος θα επανεμφανιστεί, αλλά για κατώτερους αυλικούς.
642
Πάπας της Ρώμης εκλέγεται ο Έλληνας Θεόδωρος Α’ από την Ιερουσαλήμ, σφοδρός πολέμιος του Μονοθελητισμού και της «Εκθέσεως» του Ηρακλείου.
642 17-9-642
Οι τελευταίοι Βυζαντινοί εγκαταλείπουν την Αίγυπτο καθώς εκπνέει η προθεσμία που είχε δοθεί με τη συμφωνία παράδοσης.
642
Οι Άραβες επιτίθενται στην Αρμενία και καταστρέφουν την πρωτεύουσα της Αρμενίας Ντβιν.
643
Οι Άραβες συνεχίζουν τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Αφρική και καταλαμβάνουν την Τρίπολη Λιβύης μετά από πολιορκία ενός μηνός. Ο Αμρ αλ-Ας ελέγχει πλέον την Κυρρηναϊκή και την Τριπολιτάνια, αλλά ο χαλίφης Ουμάρ του απαγορεύει να συνεχίσει τις επιθέσεις του πιο δυτικά.
643
Ο αξιωματούχος Μαυρίκιος, ο χαρτουλάριος που το 638 είχε σταλεί από τον Ηράκλειο για να πείσει τον Πάπα Σεβερίνο να συνυπογράψει την Έκθεση και ο οποίος στο μεταξύ κατόρθωσε να αναδειχθεί σε Δούκα της Ρώμης, στασιάζει και κηρύσσει τη Ρώμη ανεξάρτητη. Η στάση θα καταπνιγεί από τον έξαρχο Ραβέννας Ισαάκ. Ο Μαυρίκιος συλλαμβάνεται και εκτελείται.
644
Ο πανίσχυρος αρχηγός του στρατού Βαλεντίνος (που είναι πεθερός του αυτοκράτορα Κώνστα και υπήρξε πρωταγωνιστής στην αποπομπή της Μαρτίνας και του Ηρακλεωνά) στασιάζει και εμφανίζεται κάτω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης απαιτώντας να γίνει αυτοκράτορας. Όμως ο λαός αντιδρά πρωτοστατούντος του πατριάρχη Παύλου και ο επίδοξος σφετεριστής λιντσάρεται.
644 3-11-644
Ο χαλίφης Ουμάρ δολοφονείται στη Μεδίνα από έναν Πέρση χριστιανό σκλάβο. Θα τον διαδεχθεί ο τρίτος χαλίφης Οθμάν που ανήκει όπως και ο Μωάμεθ στους Κουραϊσίτες (φυλή που ελέγχει τη Μέκκα και την Κάαμπα) και μέλος της πατριάς των Ουμαγιάδων (ή Ομεϋαδών).
645
Ο έξαρχος Ραβέννας Πλάτων εισβάλλει στη Βόρεια Ιταλία αλλά νικιέται από τους Λομβαρδούς υπό τον Ροθάριο σε μάχη στον ποταμό Πανάρο κοντά στη Μόντενα. Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις έχουν 8.000 νεκρούς. Πάντως ο Πλάτων καταφέρνει να ανακτήσει το Οντέρζο.
645
Δημόσια συζήτηση με θέμα τον Μονοθελητισμό στην Καρχηδόνα ανάμεσα στον Μάξιμο τον Ομολογητή και τον τέως πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Πύρρο παρουσία του πάπα Θεοδώρου Α’. Τελικά ο Πύρρος πείθεται ότι ο Μονοθελητισμός είναι αντίθετος στις δοξασίες της Εκκλησίας.
645
Ο Μουαβίγια Α’ (Μωαβίας ή Μαυΐας για τους Έλληνες) που ανήκει στη φατρία των Ουμαγιάδων διορίζεται κυβερνήτης της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Ιορδανίας από τον χαλίφη Οθμάν. Σε αντίθεση με άλλους Άραβες ηγεμόνες, υιοθετεί πολυτελή τρόπο ζωής (μιμούμενος τα βυζαντινά ήθη) και χρησιμοποιεί χριστιανούς σε ανώτερες θέσεις. Θα εξελιχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους αντιπάλους του Βυζαντίου.
645 τέλη
Ο βυζαντινός στρατηγός Μανουήλ καταπλέει με 300 πλοία και καταλαμβάνει αιφνιδιαστικά την Αλεξάνδρεια, την οποία όμως ένα χρόνο αργότερα εγκαταλείπει, αφού νικιέται από τα προελαύνοντα αραβικά στρατεύματα του στρατηγού Αμρ στη μάχη του Νικίου.
646
Ο έξαρχος Αφρικής Γρηγόριος ο Πατρίκιος (ανιψιός του Ηρακλείου), εκμεταλλευόμενος το κενό εξουσίας και με πρόσχημα την ανοχή του Κώνστα στον Μονοθελητισμό, αυτονομείται και αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτορας. Υποστηρίζεται από τον λαό και την εκκλησία της Βόρειας Αφρικής και (κρυφά) από τον Πάπα.
647
Ο χαλίφης Οθμάν αντικαθιστά τον Αμρ αλ-Ας. Κυβερνήτης της Αιγύπτου γίνεται ο Αμπντουλάχ ιμπν Σαάντ, ετεροθαλής αδερφός του Χαλίφη.
647
Μάχη της Σουφετούλα. Οι Άραβες επιδρομείς υπό την ηγεσία του κυβερνήτη Αιγύπτου Αμπντουλάχ ιμπν Σαάντ νικούν τον βυζαντινό στρατό του εξάρχου Αφρικής Γρηγορίου που σκοτώνεται στη μάχη. Για τα επόμενα 50 χρόνια το απομονωμένο και συρρικνωμένο εξαρχάτο είναι ουσιαστικά υπόσπονδο των Αράβων.
648
Ο αυτοκράτορας Κώνστας Β’ σε συνεργασία με τον πατριάρχη Παύλο Β’ εκδίδει έδικτο, τον «Τύπον», με τον οποίο ανακαλείται η «Έκθεσις» του 638 και με το οποίο απαγορεύει κάθε συζήτηση περί της φύσεως του Χριστού και κάθε κριτική για τον Μονοθελητισμό. Ο πάπας Θεόδωρος Α’ καταδικάζει το έδικτο και αφορίζει τον πατριάρχη Παύλο.
649 14-5-649
Πεθαίνει ο Έλληνας Πάπας της Ρώμης Θεόδωρος Α’ που είχε αντιτεθεί στην Έκθεση του Ηρακλείου, στον Τύπο του Κώνστα και στον Μονοθελητισμό που έχει επικρατήσει στην Ανατολή. Τον διαδέχεται ο Μαρτίνος Α’.
649
Ο Ολύμπιος, έξαρχος της Ραβέννας, συλλαμβάνει τον νέο πάπα Μαρτίνο Α’, με πρόφαση παρατυπίες κατά τη διαδικασία εκλογής του. Η πραγματική αιτία είναι ότι ο Κώνστας Β’ είναι έξω φρενών με την Αγία Έδρα που απέρριψε τον «Τύπον», το έδικτο με το οποίο ήθελε να διευθετήσει τις διενέξεις περί Μονοθελητισμού.
649
Αραβικός στόλος υπό τον κυβερνήτη της Αιγύπτου Αμπντουλάχ ιμπν Σαάντ επιτίθεται εναντίον της Κύπρου και λεηλατεί τη Σαλαμίνα.
650
651
Ο έξαρχος της Ραβέννας Ολύμπιος βλέποντας ότι δεν μπορεί (ή δεν έχει διάθεση) να επιβληθεί στη Ρώμη, στασιάζει και με την υποστήριξη του πάπα Μαρτίνου Α’ αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτορας της Δύσης. Αργότερα καταλαμβάνει τη Σικελία αλλά εκεί προσβάλλεται από επιδημία που ταλαιπωρεί τον στρατό του και το 652 πεθαίνει. Η Εξαρχία επανέρχεται στο Βυζάντιο.
651
★★
Τέλος της Περσικής αυτοκρατορίας Δολοφονείται ο τελευταίος βασιλιάς της Περσίας Ιστιγέρδης Γ’. Αυτό είναι το τυπικό τέλος της Περσικής Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός του Βυζαντίου.
653
Ο αυτοκράτορας Κώνστας αναγκάζεται να αποδεχθεί τη συμφωνία που έκανε ο κυβερνήτης Αρμενίας Θεόδωρος Ρεστουνί (ή Πασαγνάθης) με τον ηγεμόνα της Συρίας Μωαβία. Η Αρμενία γίνεται υπόσπονδο κράτος του αραβικού χαλιφάτου με ικανοποιητικό επίπεδο αυτονομίας.
653
Ο πάπας Μαρτίνος Α’ και ο Μάξιμος ο Ομολογητής, αμφότεροι σφοδροί πολέμιοι του Μονοθελητισμού, συλλαμβάνονται στη Ρώμη κατά διαταγή του αυτοκράτορα και μεταφέρονται στην Ανατολή.
654
Οι Άραβες μέσα σε λίγα χρόνια έχουν αποκτήσει έναν μεγάλο και αξιόμαχο στόλο, κυρίως χάρη στις πρωτοβουλίες του κυβερνήτη Αιγύπτου Αμπντουλάχ ιμπν Σαάντ. Αρχίζουν οι επιθέσεις των Σαρακηνών στο Αιγαίο (θα διαρκέσουν αιώνες).
654
Οι αραβικός στόλος καταλαμβάνει τη Ρόδο. Καταστροφή του «Κολοσσού» και πώληση του χαλκού από τον οποίο ήταν φτιαγμένος. Την ίδια εποχή καταλαμβάνεται και η Κως.
654 Σεπτέμβριος
Ο πάπας Μαρτίνος προσάγεται σε δίκη στην Κωνσταντινούπολη λόγω της απείθειάς του να εγκρίνει τον «Τύπον» του Κώνστα. Καταδικάζεται σε θάνατο αλλά η ποινή του μετατρέπεται σε εξορία με παρέμβαση του πατριάρχη Παύλου. Εξορίζεται στη Χερσώνα (στην Κριμαία) όπου θα πεθάνει τον επόμενο χρόνο. Ο Ευγένιος Α’ θα είναι ο νέος Πάπας.
654
Οι Άραβες εγκαθιστούν μόνιμη στρατιωτική δύναμη στην Κύπρο. Το νησί περιέρχεται σε ένα περίεργο καθεστώς σύμφωνα με το οποίο κατά το ήμισυ υπάγεται στο Χαλιφάτο και κατά το ήμισυ στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
655
★★★
Ναυμαχία Φοίνικος (ή Ναυμαχία των Ιστών) Συντριβή και καταστροφή του βυζαντινού στόλου, υπό τη διοίκηση του ίδιου του αυτοκράτορα Κώνστα, στη θάλασσα της Λυκίας, στα ανοιχτά της πόλης Φοίνιξ, σε μια από τις πιο σημαντικές ναυμαχίες της βυζαντινής ιστορίας. Η νίκη θα επιστρέψει στους Σαρακηνούς να γίνουν κυρίαρχη ναυτική δύναμη στην ανατολική Μεσόγειο.
655
Ο Μάξιμος ο Ομολογητής δικάζεται στην Κωνσταντινούπολη. Αρνείται να αναγνωρίσει τον Τύπον. Εξορίζεται στη Θράκη. Τα επόμενα χρόνια θα περάσει και από άλλες δίκες και θα γνωρίσει και άλλους τόπους εξορίας.
656 17-6-656
Εν μέσω κλίματος γενικευμένης δυσφορίας και τοπικών εξεγέρσεων στον μουσουλμανικό κόσμο εξαιτίας της πολιτικής του Χαλίφη που ευνοεί σκανδαλωδώς τους Κουραϊσίτες και την οικογένειά του, τους Ουμαγιάδες, ο χαλίφης Οθμάν δολοφονείται από επαναστατημένους μουσουλμάνους από την Αίγυπτο που στη συνέχεια τρομοκρατούν τη Μεδίνα για 5 μέρες.
656 23-6-656
Διαχωρισμός των Μουσουλμάνων σε Σιίτες και Σουνίτες Ο Αλί ιμπν Αμπού Τάλιμπ (ή, απλά, Αλής), εξάδελφος και γαμπρός του προφήτη Μωάμεθ, εκλέγεται χαλίφης. Θα κυβερνήσει για 4 χρόνια εν μέσω σφοδρών αντιπαραθέσεων και εμφυλίου πολέμου χωρίς να είναι αποδεκτός από όλους τους Μουσουλμάνους. Για τους Σουνίτες είναι ο 4ος και τελευταίος χαλίφης Ρασιντούν. Για τους Σιίτες θα είναι ο πρώτος Ιμάμης.
656
Ξεσπά η Πρώτη «Φίτνα» που σημαίνει Μουσουλμανικός εμφύλιος πόλεμος. Πρόκειται για εξέγερση εναντίον του χαλίφη Αλί, στην οποία πρωτοστατούν αρχικά η χήρα του Μωάμεθ Αϊσά και ο κατακτητής της Αιγύπτου Αμρ ιμπν αλ-Ας. Τα επόμενα χρόνια στην εξέγερση πρωταγωνιστεί ο κυβερνήτης της Συρίας Μωαβίας.
658
Ο Κώνστας Β’ εκστρατεύει εναντίον της «Σκλαβηνίας» και νικά Σλάβους και Αβάρους κάπου στη Μακεδονία. Οι Άβαροι απωθoύνται πιο βόρεια ενώ πληθυσμοί Σλάβων αναγκάζονται να μετοικήσουν στην Ανατολή.
659
Οι Βυζαντινοί, εκμεταλλευόμενοι τον εμφύλιο των Αράβων εισβάλλουν στον βορρά της Συρίας. Ο Μωαβίας αναγκάζεται να ζητήσει ειρήνη και να πληρώσει μεγάλο χρηματικό ποσό για να επιτύχει συμφωνία. Ανακτάται από το Βυζάντιο ο έλεγχος της Αρμενίας και μεγάλου μέρους της Μικράς Ασίας.
660
660 περίπου ★★★
Θέματα Εισάγεται ο θεσμός των θεμάτων στη Μικρά Ασία. Το Θέμα (=θέση, έδρα) ήταν αρχικά στρατιωτική μονάδα που έδρευε σε κάποια περιοχή και εξελίχθηκε σε διοικητική διαίρεση. Έτσι, από αυτήν την περίοδο τα θέματα αντικαθιστούν τις επαρχίες που υπήρχαν από την εποχή του Διοκλητιανού. Ο θεσμός θα αποδειχτεί πολύ επιτυχημένος και χρήσιμος.
660
Ο Κώνστας Β’ διατάζει την εκτέλεση του αδερφού του Θεοδοσίου που από το 655 είναι φυλακισμένος σε μοναστήρι (ίσως επειδή ήταν ύποπτος συνωμοσίας –δεν είναι ακριβώς γνωστό). Το γεγονός σε συνδυασμό με τις διώξεις ιερωμένων που αντιτίθενται στην πολιτική του Κώνστα τον κάνει πολύ αντιδημοφιλή. Ο λαός τον αποκαλεί «Κάιν».
660 περίπου
Αίρεση Παυλικιανισμού Εμφανίζεται η αίρεση των Παυλικιανών στην Αρμενία. Εξαπλώνεται και αποκτά φανατικούς οπαδούς. Οι Παυλικιανοί απορρίπτουν τα μυστήρια και τους Αγίους. Υποστηρίζουν ότι ο Ιησούς είχε ουράνιο σώμα που απλά φιλοξενήθηκε στο σώμα της Θεοτόκου. Κεντρική θέση στις δοξασίες τους έχουν οι επιστολές του Αποστόλου Παύλου (εξ ού και το όνομα).
661
Δολοφονείται ο 4ος χαλίφης Αλί από Χαριζίτες (ισλαμική σέχτα φανατικών που είναι εναντίον όλων στον εμφύλιο) και ο μουσουλμανικός εμφύλιος τελειώνει με τον Μωαβία χαλίφη (επίσημα από το 663). Οι πιστοί ακόλουθοι (=σία) του Αλί θα αποτελέσουν αργότερα ξεχωριστό κλάδο των μουσουλμάνων, τους Σιίτες.
661
★★
Ουμαγιάδες Ο Μωαβίας Α’ (Μουαουίγια ιμπν Αμπί Σουφυάν) γίνεται Χαλίφης μετά από εμφύλιο πόλεμο. Είναι ο πρώτος χαλίφης της δυναστείας των Ομεϋαδών ή Ουμαγιάδων. Η πρωτεύουσα του Χαλιφάτου μεταφέρεται από τη Μεδίνα στη Δαμασκό της Συρίας. Λίγο μετά αρχίζουν συστηματικές αραβικές επιδρομές στη βυζαντινή Μικρά Ασία.
662 13-8-662
Θάνατος στην εξορία του Μαξίμου του Ομολογητή. Ο θάνατός του οφείλεται στις κακουχίες κατά τη μετάβαση στον τόπο εξορίας του στη Λαζική και στα προβλήματα από τα βασανιστήρια που υπέστη (σύμφωνα με τον Θεοφάνη ο Κώνστας τον «εγλωσσοτόμησεν και εχειροκόπησε»). Ήταν 82 ετών.
662
O αυτοκράτορας Κώνστας αναχωρεί με στρατό προς τα δυτικά. Αντιμετωπίζει με επιτυχία μια ορδή Σλάβων κοντά στη Θεσσαλονίκη και μετά ξεχειμωνιάζει στην Αθήνα.
662
Ο Παρθενώνας που είναι ήδη χριστιανικός ναός αφιερώνεται από τον αυτοκράτορα Κώνστα Β’ και στην Παναγία, την Παναγία την Αθηναιώτισσα. Θα γίνει ένα από τα πιο δημοφιλή προσκυνήματα στον Ελλαδικό χώρο.
663
Ο αυτοκράτορας Κώνστας Β’ ο Πωγωνάτος φτάνει στην Ιταλία. Αποβιβάζεται στον Τάραντα. Θα παραμείνει στην Ιταλία μέχρι τον θάνατό του το 668.
663
Ο Κώνστας Β’ προσπαθεί να αποκαταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία στις περιοχές που έχουν καταλάβει οι Λομβαρδοί στην Ιταλία. Πολιορκεί ανεπιτυχώς το Μπενεβέντο. Στη συνέχεια ένα τμήμα του στρατού του από 20.000 άντρες με επικεφαλής τον Σαμπούρο ηττάται στη μάχη του Φορίνο, κοντά στη Νάπολη. Τα σχέδια για εκδίωξη των Λομβαρδών ναυαγούν.
663
Ο Κώνστας Β’ φεύγει από τη Νάπολη και επισκέπτεται τη Ρώμη για 12 μέρες. Διατάζει την αφαίρεση των χάλκινων επικαλύψεων των στεγών από το Πάνθεον και άλλα αρχαία οικοδομήματα για να μεταφερθούν στην Κωνσταντινούπολη. Μετά αναχωρεί για Συρακούσες, όπου θα μείνει τα επόμενα χρόνια και θα γίνει και εκεί μισητός λόγω της βαριάς φορολογίας που επιβάλλει.
664
Ο Κώνστας Β’ σκέφτεται σοβαρά να μεταφέρει την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας στη Ρώμη εξαιτίας των αραβικών κατακτήσεων στα ανατολικά και επειδή οι κάτοικοι της Πόλης τον μισούν εξαιτίας του φόνου του αδερφού του Θεοδοσίου, αλλά και των εκκλησιαστικών διώξεων. Ειδοποιεί να του στείλουν στην Ιταλία τη γυναίκα του και τους 3 γιους του, αλλά στην Πόλη αρνούνται να τον υπακούσουν.
665
Μια αραβική δύναμη 40.000 ανδρών κινείται δυτικά από την Αίγυπτο και καταλαμβάνει τη σημαντική πόλη Βάρκη (έδρα επισκοπής) στη σημερινή Λιβύη.
667
Ο χαλίφης Μωαβίας εξαπολύει επιθέσεις σε όλα τα μέτωπα, σε Μικρά Ασία, Σικελία, Λιβύη. Σε αυτή τη φάση πρόκειται για ληστρικές και πειρατικές επιδρομές χωρίς να επιδιώκεται μόνιμη κατοχή εδαφών.
667
Οι Λομβαρδοί επιτίθενται και καταστρέφουν τη σημαντική βυζαντινή πόλη Οντέρζο (Opitergium) στη Βόρεια Ιταλία, κοντά στη Βενετία. Οι επιζώντες καταφεύγουν σε άλλες βυζαντινές πόλεις. Ένας από τους φυγάδες θα γίνει ο πρώτος Δόγης της Βενετίας.
668 15-9-668
Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Κώνστας Β’ δολοφονείται σε ηλικία 38 ετών στο λουτρό του στις Συρακούσες από έναν υπηρέτη. Τα αίτια ήταν μάλλον προσωπικά.
668 Σεπτέμβριος ★★
Κωνσταντίνος Δ’ Ο γιος του Κώνστα, ο Κωνσταντίνος Δ’ αναγορεύεται αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Θα παραμείνει στον θρόνο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 685.
668
Ο βυζαντινός στρατός στη Σικελία ανακηρύσσει νέο αυτοκράτορα τον Αρμένιο πατρίκιο Μιζίζιο («λίαν ευπρεπής και ωραιότατος»). Η στάση, που έχει υποκινηθεί μάλλον από τον Πάπα, θα διαρκέσει 7 μήνες και θα λήξει μετά από επέμβαση δυνάμεων πιστών στον Κωνσταντίνο Δ’ (ο οποίος κατά μία εκδοχή ήρθε αυτοπροσώπως στη Σικελία). O Μιζίζιος αποκεφαλίζεται.
668
Οι Χάζαροι καταλύουν τη «Μεγάλη Βουλγαρία» (στις πεδιάδες βόρεια από τη Μαύρη Θάλασσα). Ένα τμήμα από τους Βουλγάρους – 30.000 έως 50.000 – μεταναστεύει προς τα Βαλκάνια υπό την ηγεσία ενός από τους γιους του Χουβράτη, του Ασπαρούχ.
668
Στασιάζει ο στρατηγός του Θέματος Αρμενιάκων Σαβώριος (περσικής καταγωγής) και κάνει συμφωνία με τον Μωαβία για συνδυασμένη επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Όμως ευρισκόμενος στην Αδριανούπολη και ενώ ετοιμάζεται για μάχη με τις αυτοκρατορικές δυνάμεις, ο Σαβώριος σκοτώνεται όταν το άλογό του δυστροπεί και τον ρίχνει κάτω.
668
Ο Θεόδωρος, Έλληνας ιερωμένος από την Ταρσό, διορίζεται από τον Πάπα αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ στην Αγγλία, όπου μέχρι τον θάνατό του το 690 διαπρέπει για το ποιμαντικό, ιεραποστολικό και εκπαιδευτικό του έργο. Είναι άγιος της Καθολικής Εκκλησίας.
669
Οι Άραβες για πρώτη φορά μπροστά από την Πόλη. Με επικεφαλής τον Φαδαλά (Φαντάλα ιμπν Ουμαγιάντ) καταλαμβάνουν τη Χαλκηδόνα υπολογίζοντας και στη βοήθεια του στασιαστή Σαβωρίου. Υποφέρουν από έλλειψη εφοδίων. Ενισχύονται με στρατό υπό τον Γιαζίντ (μελλοντικό χαλίφη) αλλά τελικά αποχωρούν. Στον δρόμο της επιστροφής καταλαμβάνουν το Αμόριο.
669 ίσως το 680
Εξέγερση του στρατού του Θέματος της Ανατολής που παίρνει θέσεις στη Χρυσούπολη απέναντι από την Πόλη. Οι στασιαστές απαιτούν από τον αυτοκράτορα να συμβασιλεύσει με τους δύο αδερφούς του («εις τριάδα πιστεύομεν· τους τρεις στέψωμεν»). Ο Κωνσταντίνος Δ’ προσποιείται ότι συναινεί και προσκαλεί στην Πόλη τους αρχηγούς της στάσης. Τους συλλαμβάνει και τους θανατώνει με ανασκολοπισμό.
669
Μετά την αποτυχημένη στάση του Ανατολικού Θέματος, ο Κωνσταντίνος Δ’ διατάζει τον ακρωτηριασμό των αδερφών του Ηρακλείου και Τιβερίου δια ρινοκοπίας, ώστε να μην μπορούν να διεκδικήσουν τον θρόνο. Όμως επί του παρόντος, και μέχρι το 681, δεν τους αφαιρεί τον τίτλο του Αυγούστου με τον οποίο μνημονεύονται σε κρατικά έγγραφα. Παραμένουν δηλαδή τυπικά συναυτοκράτορες.
670
670
Μετά την αποχώρηση των Αράβων από τη Χαλκηδόνα, ένα μέρος της δύναμής τους παραμένει στο Αμόριο, στην ανατολική Μ. Ασία. Ο αυτοκράτορας στέλνει τον ευνούχο κουβικουλάριο Ανδρέα να ανακτήσει την πόλη. Η επιχείρηση είναι απόλυτα πετυχημένη. Οι Βυζαντινοί αναρριχώνται στα τείχη μια νύχτα με χιονοθύελλα και την καταλαμβάνουν. Οι απώλειες των Αράβων είναι 5.000 νεκροί.
670 περίπου
Οι Άραβες με 10.000 στρατό υπό τον Ούκμπα ιμπν Νάφι εισβάλλουν στο βυζαντινό εξαρχάτο Αφρικής και ιδρύουν κοντά στην Καρχηδόνα τη στρατιωτική βάση του Καϊρουάν. Ταυτόχρονα ιδρύουν το μεγάλο τζαμί του ΚαΪρουάν ή τζαμί του Ούκμπα.
670
Οι Βούλγαροι υπό τον Ασπαρούχ εγκαθίστανται κοντά στις εκβολές του Δούναβη, στην περιοχή Ονγκάλ, στη χώρα που αργότερα ονομάστηκε Βεσσαραβία (σήμερα ανήκει στη Ρουμανία). Εκεί συμβιώνουν με Σλάβους και άλλες φυλές. Τα επόμενα χρόνια θα αρχίσουν επιδρομές πιο νότια, στα βυζαντινά εδάφη.
670 ή το 671
Αραβικός στόλος υπό τον Φαδαλά καταλαμβάνει τη χερσόνησο Κύζικο στη θάλασσα του Μαρμαρά, 80 μίλια νότια από την Κ/πολη. Η Κύζικος θα γίνει βάση για τον θαλάσσιο αποκλεισμό της Πόλης από τους Άραβες μέχρι το 678.
672
Αραβικός στόλος υπό τον Μουχάμεντ ιμπν Αμπντουλάχ («Μουαμέδ ο του Αβδελά», κατά τον Θεοφάνη) καταλαμβάνει τη Σμύρνη. Ένας άλλος στόλος καταλαμβάνει λιμάνια σε Λυκία και Κιλικία, στις νότιες ακτές της Μικράς Ασίας.
672 περίπου ★★
Σαρακηνοί στο Αιγαίο Οι επιδρομές των Αράβων (Σαρακηνών) στο Αιγαίο και στις νοτιοδυτικές ακτές της Μ. Ασίας, που έχουν ξεκινήσει 20 χρόνια πριν, εξελίσσονται σε μάστιγα. Από αυτήν την περίοδο περίπου οι κάτοικοι των νησιών και των παραθαλάσσιων περιοχών αρχίζουν να αναζητούν καταφύγιο και τόπο διαμονής μακριά από τις ακτές. Αυτή η κατάσταση θα συνεχιστεί με αυξομειούμενη ένταση τουλάχιστον για 2-3 αιώνες.
673
Αραβικός στόλος καταλαμβάνει την Ταρσό στην Κιλικία, και στη συνέχεια την Κω και τη Ρόδο, η οποία γίνεται βάση ανεφοδιασμού και ορμητήριο του Αραβικού στόλου τα επόμενα χρόνια.
673 περίπου ★★★
Υγρόν Πυρ Ο Καλλίνικος, Έλληνας αρχιτέκτων από την Ηλιούπολη της Συρίας, εφευρίσκει το «Υγρόν Πυρ», που ίσως βασίζεται στο «θείον άπυρον», το μυστηριώδες όπλο που είχε χρησιμοποιηθεί στην πυρπόληση του στόλου του στασιαστή Βιταλιανού ενάμιση αιώνα πριν, το 515. Οι φλόγες του νέου όπλου καίνε τα πάντα, κατευθύνονται προς τα κάτω και σβήνουν δύσκολα (μόνο με άμμο, ξύδι ή ούρα).
674 Απρίλιος ★★★
Πρώτη πολιορκία Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες Επί 5 χρόνια οι Άραβες αρχίζουν επιθέσεις την άνοιξη και τον χειμώνα αποσύρονται στην Κύζικο. Πρόκειται για μια σειρά από μάχες και αψιμαχίες γύρω από την Πόλη με διάφορες μουσουλμανικές δυνάμεις να πηγαινοέρχονται. Η Κωνσταντινούπολη δεν κινδυνεύει άμεσα, αλλά υποφέρει από τον αποκλεισμό και καταπονείται από τις συνεχείς συγκρούσεις.
674
Επιδρομή Σαρακηνών στην Κρήτη. Αποχωρούν με μεγάλη λεία και πολλούς αιχμαλώτους που πουλιούνται στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
676 676-678
Πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Σλάβους, που είναι εγκατεστημένοι σε διάφορες «Σκλαβηνίες» σε Μακεδονία και Θράκη. Η πολιορκία και ο αποκλεισμός κρατάνε 2 χρόνια. Η πόλη υποφέρει από έλλειψη τροφίμων. Οι Σλάβοι υποχωρούν όταν επεμβαίνει ο βυζαντινός στρατός μετά τη λήξη της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες.
677
Συμφωνία ειρήνης με τους Λομβαρδούς στην Ιταλία. Παγιώνονται τα σύνορα με τη βυζαντινή επικράτεια, για λίγο.
677
★★
Οι Μαρδαΐτες, αιρετικοί χριστιανοί της ΝΑ Μ.Ασίας, ίσως με περσική καταγωγή, με την καθοδήγηση του Βυζαντίου (και Βυζαντινούς αξιωματικούς) καταλαμβάνουν τα βουνά από τον Αμανό (Μαύρο Όρος) μέχρι την Παλαιστίνη. Επιτίθενται στους Άραβες σε έναν πολύ πετυχημένο αντιπερισπασμό. Οι τάξεις τους πυκνώνουν από χριστιανούς πρόσφυγες και δραπετεύσαντες σκλάβους.
677 ή 678
Ναυμαχία στο Σύλλαιον της Παμφυλίας (νότιες ακτές Μικράς Ασίας). Ο Κωνσταντίνος Δ’ στέλνει τον ανανεωμένο βυζαντινό στόλο να αντιμετωπίσει τους Άραβες που λυμαίνονται τα παράλια. Είναι η πρώτη εμφάνιση του υγρού πυρός και ο αραβικός στόλος καταστρέφεται με τη βοήθεια και μιας καταιγίδας που καταποντίζει όσα πλοία γλύτωσαν από το υγρό πυρ.
678 αρχές
Μετά από 4 χρόνια πολιορκίας της Πόλης. η αυτοκρατορία αντεπιτίθεται. Ο βυζαντινός στόλος αναδιοργανωμένος και εξοπλισμένος με το υγρό πυρ επιτίθεται και καταστρέφει μεγάλο μέρος του αραβικού στόλου στον Μαρμαρά. Οι Άραβες δεν λύνουν αμέσως την πολιορκία αλλά μετά από ανεπιτυχείς προσπάθειες να ανασυνταχθούν και μετά από νέες ήττες αποθαρρύνονται και αποχωρούν.
678
Κατά την επιστροφή των Αράβων πολιορκητών της Πόλης, ένας συρφετός 30.000 που διασχίζει τη Μικρά Ασία αντιμετωπίζεται από βυζαντινή δύναμη υπό τους στρατηγούς Φλώρο, Πετρωνά και Κυπριανό. Στη μάχη περί τα Κίδυρα ή Κιβυρα της Φρυγίας, οι Άραβες εξολοθρεύονται.
679
Ο χαλίφης Μωαβίας Α’ ζητά ειρήνη την οποία χειρίζεται λίαν επιτυχώς ο πατρίκιος Ιωάννης ο Πιτσικαύτης ή Πιτσιγαύδις. Οι Μαρδαΐτες αναστέλλουν τις επιθέσεις τους σε Συρία και Λίβανο. Οι Άραβες αποχωρούν από τα νησιά του Αιγαίου και από την Κύπρο, ενώ ο Χαλίφης συμφωνεί να πληρώνει επί 30 χρόνια ετήσιο φόρο 50 ίππων, 8.000 δούλων και 3.000 λιβρών χρυσού. (1 λίβρα=~0,32χλγ)
680
680
Πεθαίνει ο χαλίφης Μωαβίας Α’. Τον διαδέχεται ο γιος του Γιαζίντ (ή Ιζίδ κατά τον Θεοφάνη). Μια φράξια Αράβων του Ιράκ δεν τον αναγνωρίζει και ανακηρύσσουν Χαλίφη τον Χουσεΐν ιμπν Άλι, γιο του 4ου Χαλίφη, του Αλή.
680 10-10-680
Μάχη της Καρμπάλα. Ο Χουσεΐν ιμπν Άλι επικεφαλής μιας ομάδας 70 αντρών σκοτώνεται σε μάχη με δυνάμεις του χαλίφη των Ουμαγιάδων Γιαζίντ. Είναι μια μικρή μάχη, αλλά ορόσημο για τους Σιίτες. Ξεκινά η δεύτερη φίτνα (μουσουλμανικός εμφύλιος).
680
Μάχη της Ονγκάλ. Η πρώτη μάχη με τους Βουλγάρους. Οι Βυζαντινοί εκστρατεύουν εναντίον των Βουλγάρων που έχουν εξελιχθεί σε πρόβλημα με τις επιδρομές τους στη Μοισία. Επικεφαλής είναι ο ίδιος ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ’. Οι Βυζαντινοί υποτιμούν τον αντίπαλο και γνωρίζουν οδυνηρή ήττα στην περιοχή Ονγκάλ στο δέλτα του Δούναβη.
681 680-681 ★★
ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος Συνέρχεται στην Κωνσταντινούπολη η ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος. Ο αυτοκράτορας προεδρεύει ο ίδιος στις περισσότερες συνεδριάσεις. Η σύνοδος καταδικάζει τον Μονοθελητισμό και αναγνωρίζει τις δύο φύσεις, τις δύο θελήσεις και τις δύο ενέργειες του Ιησού Χριστού.
681
★★
Οι Βούλγαροι νότια του Δούναβη Ο Ασπαρούχ με τον λαό του διαβαίνει τον Δούναβη και εγκαθίσταται στην Κάτω Μοισία, στην περιοχή μεταξύ Δουνάβεως, Αίμου, Ευξείνου Πόντου. Οι Βούλγαροι έχουν βρει την πατρίδα τους. Ιδρύεται το πολυφυλετικό Βουλγαρικό Χανάτο που αργότερα οι ιστορικοί θα ονομάσουν Α’ Βουλγαρική Αυτοκρατορία.
681
Ο Κωνσταντίνος Δ’ συνάπτει ειρήνη με τους Βουλγάρους, με την υποχρέωση να τους πληρώνει ετήσια εισφορά. Έτσι αναγνωρίζεται επίσημα η μετοικεσία τους και η εγκατάστασή τους νότια του Δούναβη. H εύκολη συνθηκολόγηση προκαλεί απορίες: «θαυμαστὸν γὰρ ἦν ἀκουόμενον τοῖς μακρὰν καὶ τοῖς ἐγγύς, ὅτι ὁ πάντας ὑποτελεῖς ἑαυτῷ καταστησάμενος... ὑπὸ τοῦδε τοῦ μυσαροῦ καὶ νεοφανοῦς ἔθνους ἡττήθη».
681
Δημιουργείται το Θέμα Θράκης. Ο θεσμός των θεμάτων επεκτείνεται και οργανώνεται. Οι παλιοί τίτλοι magister militum και comes έχουν ήδη εκλείψει και αντικατασταθεί από τον «στρατηγό».
681
Οι αδερφοί του Κωνσταντίνου Δ’ –και ως τότε συναυτοκράτορες– Τιβέριος και Ηράκλειος τιμωρούνται με αφαίρεση του τίτλου του Αυγούστου και με εξορία (έχουν ήδη ρινοκοπηθεί από το 669). Ο γιος τού αυτοκράτορα, ο Ιουστινιανός, αναγορεύεται Αύγουστος. Είναι πιθανό η ξαφνική αλλαγή στην αντιμετώπιση των αδερφών του αυτοκράτορα να έχει ως κύρια αιτία τη διασφάλιση του θρόνου για τον γιο του.
682
Ο κυβερνήτης (και ιδρυτής) του Εμιράτου του Καϊρουάν, ο Ούκμπα ιμπν Νάφι, οδηγεί έναν στρατό 10.000 Ουμαγιάδων Αράβων σε μια εκστρατεία σε όλη τη Βόρεια Αφρική φτάνοντας μέχρι τον Ατλαντικό Ωκεανό. Στην επιστροφή πέφτει σε ενέδρα Βυζαντινών και Βερβέρων (στη μάχη της Βεσκέρα) και σκοτώνεται.
683 14-11-683
Πεθαίνει ο χαλίφης Γιαζίντ. Τον διαδέχεται ο γιος του Μωαβίας Β’. Τον επόμενο χρόνο πεθαίνει κι αυτός και μετά από περιπέτειες, Χαλίφης αναδεικνύεται ο Μαρουάν Α’, ιδρυτής του Οίκου των Μαρουανιδών.
685 14-9-685
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ’ πεθαίνει από δυσεντερία στην Κωνσταντινούπολη, σε ηλικία μόλις 33 ετών, μετά από βασιλεία 17 ετών. Ήταν μια πετυχημένη βασιλεία που έληξε τον διχασμό εξαιτίας του Μονοθελητισμού και ανέκοψε την ορμή των Αράβων.
685
★★
Ιουστινιανός Β’ ο Ρινότμητος Ο 16χρονος Ιουστινιανός Β’, γιος του Κωνσταντίνου Δ’, αναγορεύεται αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Είναι έξυπνος, δραστήριος, τολμηρός, αλλά ανισόρροπος. Θα μείνει γνωστός στην ιστορία ως ο Ρινότμητος. Θα παραμείνει στο θρόνο μέχρι τα τέλη του 695, οπότε θα εκθρονιστεί για να επανέλθει το 705.
685
Τα νομίσματα που εκδίδονται με τη μορφή του νέου αυτοκράτορα, του Ιουστινιανού Β’, φέρουν για πρώτη φορά και την εικόνα του Ιησού Χριστού.
685
Πεθαίνει στη Δαμασκό ο χαλίφης Μαρουάν Α’ και τον διαδέχεται ο γιος του, Αμπντ αλ-Μαλίκ ιμπν Μαρουάν (Aβδαλμελίκ για τους Έλληνες). Θα είναι Χαλίφης για 20 χρόνια.
685
Ένας άλλος κλάδος των Βουλγάρων με αρχηγό τον αδερφό τού Ασπαρούχ Κούμπερ, που είχε καταφύγει στην Παννονία μετά τη διάλυση της Παλιάς Μεγάλης Βουλγαρίας, συγκρούεται με τους Αβάρους και στη συνέχεια κατευθύνεται νότια και εγκαθίσταται στη σημερινή Βόρεια Μακεδονία.
685 περίπου
Εμφανίζονται τα πρώτα ασκηταριά μοναχών στη χερσόνησο του Άθω, στο Άγιον Όρος.
688
Ο Ιουστινιανός Β’ παρακινεί τους Μαρδαΐτες να αρχίσουν ξανά επιθέσεις εναντίον των Αράβων με ορμητήριο το Μαύρο Όρος (ανατολικά της Αντιόχειας) και τα βουνά του Λιβάνου. Οι επιθέσεις προκαλούν πολύ σοβαρό πρόβλημα στους Άραβες. O Θεοφάνης αποκαλεί τους Μαρδαΐτες «χάλκεον τείχος».
689
Ο στρατηγός του Ανατολικού Θέματος Λεόντιος επιτίθεται στους Άραβες σε Αρμενία, Ιβηρία, Αλβανία (Καυκάσου), Μηδία και «φορολογήσας τὰς χώρας πάμπολλα χρήματα τῷ βασιλεῖ ἀπέστειλεν».
689
Νέα συνθήκη ειρήνης με τους Άραβες, σύμφωνα με την οποία αποφασίζεται συγκυριαρχία σε Αρμενία, Ιβηρία και Κύπρο με μοίρασμα των εσόδων από φόρους. Επιπλέον οι Άραβες θα καταβάλλουν στους Βυζαντινούς καθ’ εκάστην ημέρα 1000 χρυσά νομίσματα, ένα άλογο και έναν δούλο.
689
Ο Ιουστινιανός Β’, στο πλαίσιο συμπληρωματικής συμφωνίας με τους Άραβες, δέχεται να απομακρύνει τους Μαρδαΐτες (Μαρωνίτες;) από την περιοχή του Λιβάνου. Μετοικούν στην περιοχή Αττάλειας και στην Ελλάδα (Ήπειρο, Πελοπόννησο). Η αποχώρησή τους από ένα σημείο που ήταν προμαχώνας κατά των Αράβων είναι σοβαρό στρατηγικό λάθος («ὧν παρασταλέντων, πάνδεινα κακὰ πέπονθεν ἡ Ρωμανία ὑπὸ τῶν Ἀράβων μέχρι τοῦ νῦν»).
689
Ο Ιουστινιανός Β’ αφού μετέφερε μια δύναμη ιππικού 12.000 από τη Μικρά Ασία στη Θράκη, επιτίθεται στους Σλάβους της Μακεδονίας, καθώς η Θεσσαλονίκη είναι αποκλεισμένη και περικυκλωμένη από σκλαβηνίες. Τους νικά και οργανώνει μετεγκατάσταση πληθυσμού Σλάβων στη ΒΔ Μικρά Ασία υπολογίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα προκύψει μια εφεδρική στρατιωτική δύναμη από 30.000 Σλάβους.
690
690 περίπου
Τίθεται σε ισχύ ο «Νόμος των Αγροτών» με μεταρρυθμίσεις που ευνοούν τους μικρούς καλλιεργητές. Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες εξαγριώνονται.
690 περίπου
Διευρύνεται και ενισχύεται ο θεσμός των θεμάτων. Ιδρύεται το Θέμα Ελλάδος.
690
Με μια ακατανόητη απόφαση, ο Ιουστινιανός Β’ διατάσσει τη μετοικεσία όλων των χριστιανών της Κύπρου στην Ιουστινιανούπολη της Μ. Ασίας. Πολλοί Κύπριοι είτε πεθαίνουν καθ’ οδόν είτε πνίγονται όταν βυθίζονται από τρικυμία πολλά από τα πλοία που τους μεταφέρουν. Το εγχείρημα αποτυγχάνει και οι Κύπριοι θα επιστρέψουν λίγα χρόνια μετά, αλλά όλη αυτή η ιστορία έχει μεγάλο κόστος για το νησί.
691
Οι Άραβες θέλουν να πληρώσουν τον ετήσιο φόρο με δικά τους χρυσά νομίσματα και όχι με ρωμαϊκά όπως γινόταν μέχρι τότε. Ο Ιουστινιανός αρνείται και θεωρεί ότι η συμφωνία ειρήνης παραβιάζεται. Οι Άραβες είναι ανένδοτοι και φαίνεται ότι επιδιώκουν το σπάσιμο της συμφωνίας ειρήνης αλλά χωρίς να θεωρηθεί ότι φταίνε οι ίδιοι.
692
★★
Πενθέκτη Σύνοδος Συνέρχεται στην Κωνσταντινούπολη οικουμενική σύνοδος γνωστή ως η «εν Τρούλλω Σύνοδος». Ονομάστηκε και Πενθέκτη, γιατί συμπληρώνει τις αποφάσεις των Ε’ και ΣΤ’ Συνόδων. Καταδικάζονται κατάλοιπα ειδωλολατρικών εθίμων. Συντάσσονται 102 Κανόνες, που μέχρι σήμερα αποτελούν τη σημαντικότερη συλλογή κανόνων της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Οι αποφάσεις της δεν θα γίνουν δεκτές από τον πάπα Σέργιο Α’.
692
Η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος καθιερώνει την «Πενταρχία» ως σύστημα διοίκησης των Χριστιανικών Εκκλησιών με τις 5 αρχές να είναι οι Εκκλησίες Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων.
692
Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β’ διατάσσει τη σύλληψη του πάπα Σεργίου Α’ λόγω της μη επικύρωσης των αποφάσεων της Πενθέκτης συνόδου. Οι κάτοικοι της Ραβέννας και της Ρώμης εξεγείρονται και εμποδίζουν τον θηριώδη πρωτοσπαθάριο Ζαχαρία να προβεί στη σύλληψη. Ο Σέργιος κατευνάζει τα πλήθη και δεν υπάρχει συνέχεια.
692
Μάχη Σεβαστουπόλεως. Ο Ιουστινιανός Β’ καταπατεί τη συνθήκη με τους Άραβες. Ήττα των Βυζαντινών υπό τον στρατηγό Λεόντιο από τους Ουμαγιάδες Άραβες. Η μάχη κρίθηκε όταν οι 20.000 από τους 30.000 Σλάβους που ήταν με τους Βυζαντινούς πήγαν με το μέρος των Αράβων μετά από δωροδοκία.
692
Μετά την ήττα στη Σεβαστούπολη και την αποσκίρτηση των Σλάβων στους οποίος βασιζόταν, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β’ διατάσσει τη θανάτωση των Σλάβων που ο ίδιος είχε μετεγκαταστήσει στη Βιθυνία. Όλοι οι άμαχοι ρίχνονται από έναν γκρεμό κάπου κοντά στη Νικομήδεια.
692
Η μάχη της Σεβαστούπολης σηματοδοτεί το τέλος μια σύντομης περιόδου ειρήνης –από το 679– με τους Άραβες. Με ευθύνη του Ιουστινιανού Β’ τερματίζεται μια από τις σπάνιες περιόδους που οι Άραβες πλήρωναν «πάκτο» στους Βυζαντινούς. Οι Άραβες ανακαταλαμβάνουν την Αρμενία και οργανώνουν νέα επίθεση στη Βόρεια Αφρική.
693 περίπου
Ο Ιουστινιανός Β’ αναθέτει στον μέγα λογοθέτη Θεόδοτο και στον ευνούχο σακελάριο Στέφανο τον Πέρση τα οικονομικά του κράτους. Οι εν λόγω αξιωματούχοι διαπράττουν θηριωδίες για να αποσπάσουν χρήματα και ο αυτοκράτορας γίνεται μισητός.
693 περίπου
Διώξεις από τους Βυζαντινούς εναντίον των οπαδών του Μανιχαϊσμού, ο οποίος έχει φτάσει στο απόγειο της διάδοσής του στις ανατολικές επαρχίες. Επίσης καταστέλλονται λαϊκές παραδόσεις που δεν έχουν χριστιανική προέλευση.
695
Ο Λεόντιος, στρατηγός του Θέματος Ανατολικών ο οποίος είχε φυλακιστεί μετά τη Σεβαστούπολη, αποφυλακίζεται και διορίζεται στρατηγός Θέματος Ελλάδος. Αντί να αναχωρήσει για τη νέα του θέση, οδηγεί τον λαό και τον στρατό της Πόλης σε εξέγερση. Ο Ιουστινιανός Β’ εκθρονίζεται. Ρινοκοπείται και (ίσως) γλωσσοκοπείται στον Ιππόδρομο. Εξορίζεται στη Χερσώνα, στην Κριμαία.
695
Λεόντιος Ο Λεόντιος, αρχηγός της εξέγερσης κατά του Ιουστινιανού Β’, αναγορεύεται αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Θα παραμείνει στον θρόνο μέχρι τα τέλη του 698.
695
Ο χαλίφης Αλ-Μαλίκ στέλνει ένα εκστρατευτικό σώμα 40.000 αντρών στη Βόρεια Αφρική με στόχο την Καρχηδόνα.
695
Διώξεις κατά των Χριστιανών στη Συρία. Ο πατριάρχης Αντιοχείας Αλέξανδρος Β' σκοτώνεται και ο πατριαρχικός θρόνος θα μείνει κενός για 40 χρόνια. Πολλοί χριστιανοί στην Ανατολή αναγκάζονται να εξισλαμιστούν αυτήν την περίοδο.
697
Ο πρώτος Δόγης της Βενετίας Ο πρώτος Δόγης, ο Anafestus Paulucius, εκλέγεται στη Βενετία. Αυτήν την εποχή η Βενετία αναγνωρίζει ακόμα την επικυριαρχία του Βυζαντίου, αλλά η εξάρτηση είναι πολύ χαλαρή έως ανύπαρκτη. Η εκλογή Δόγη είναι ένα ξεκάθαρο βήμα αυτονομίας από το εξαρχάτο και το Βυζάντιο. [Κάποιοι ιστορικοί πιστεύουν πως ο Paulicius και ο Παύλος, ο βυζαντινός Έξαρχος Ραβέννας αυτήν την εποχή, είναι το ίδιο πρόσωπο.]
697
Η Καρχηδών παραδίδεται αμαχητί στους Άραβες υπό τον Χασάν ιμπν Αλ-Νουμάν. Οι Άραβες αφήνουν μια μικρή φρουρά και αποχωρούν για να κατακτήσουν το Μαγκρέμπ. Ο αυτοκράτωρ Λεόντιος στέλνει στόλο και στρατό υπό τον πατρίκιο Ιωάννη και η Καρχηδόνα ανακαταλαμβάνεται από τους Βυζαντινούς, προσωρινά.
698 αρχές ★★★
Άλωση και καταστροφή της Καρχηδόνας Ο Χασάν ιμπν Αλ-Νουμάν επιστρέφει στην Καρχηδόνα. Μετά από τις συνεχείς επιθέσεις μιας πολύ ανώτερης αριθμητικά δύναμης, ο Βυζαντινός στρατός επιβιβάζεται στα πλοία και αποχωρεί. Οι Άραβες μπαίνουν μέσα, σφάζουν τον πληθυσμό, γκρεμίζουν τα τείχη και ισοπεδώνουν την πόλη. Αυτό είναι το τέλος της ιστορικής Καρχηδόνας και της βυζαντινής παρουσίας στην Αφρική (με εξαίρεση τη Θεούτα).
698
Μετά την απώλεια της Καρχηδόνας, ένα μέρος του στόλου επαναστατεί. Ο πατρίκιος Ιωάννης δολοφονείται και ο δρουγγάριος Κιβυρραιωτών (δηλ. στόλαρχος) Άψιμαρ ή Αψίμαρος ανακηρύσσεται αυτοκράτορας από την εκστρατευτική δύναμη.
698
Επιδημία πανώλης στην Κωνσταντινούπολη με 4μηνη διάρκεια και πολλούς νεκρούς. Στη Συρία η επιδημία κρατάει 2 χρόνια και θα αναγκάσει τους Άραβες να αναστείλουν τις πολεμικές επιχειρήσεις.
698
Το εκστρατευτικό σώμα της Καρχηδόνας με επικεφαλής τον Τιβέριο Αψίμαρο πολιορκεί την Κωνσταντινούπολη η οποία πλήττεται από πανώλη. Μετά από σύντομη πολιορκία, η Πόλη παραδίνεται και οι πολιορκητές τη λεηλατούν. Ο Λεόντιος γλωσσοκοπείται, ρινοκοπείται και φυλακίζεται στη μονή Δαλμάτου.
698 τέλη
Τιβέριος Γ’ Ο Τιβέριος Γ’ ο Αψίμαρος (γοτθικής ή ισαυρικής καταγωγής) γίνεται αυτοκράτορας του Βυζαντίου και θα παραμείνει στον θρόνο μέχρι τα μέσα του 705.
699
Οι Άραβες εισβάλλουν στην Αρμενία και τη θέτουν ξανά υπό τον έλεγχό τους.
Μάχες 
Αυτοκράτορες 