Μάχες 
Αξιώματα 
Αυτοκράτορες 
Ανακατάληψη της Κρήτης |
χρόνος: 961Ιουλ 960-7 Μαρ 961 |
| Ο Νικηφόρος Φωκάς ανακατέλαβε την Κρήτη από τους Άραβες | ★ ★ ★ ★ ★ |
|
εχθρός: Άραβες (Κρήτης)
|
τοποθεσία: Κρήτη
|
ακρίβεια θέσης:
●●●●●
|
|
τύπος μάχης: Εκστρατεία |
πόλεμος: Ύστεροι Πόλεμοι εναντίον των Αράβων |
σύγχρονη χώρα:
Ελλάδα |
| ▼ Οι Βυζαντινοί(αυτοκρ. Ρωμανός Β') | ▼ Οι Εχθροί | |
| Επικεφαλής: | Δομέστικος των Σχολών Νικηφόρος Φωκάς | Εμίρης Αμπντ αλ-Αζίζ Ιμπν Σουαΐμπ |
| Δυνάμεις: | 700 πλοία, 77.000 άντρες | Άγνωστο |
| Απώλειες: | Πάνω από 200.000 νεκροί |
| Ιστορικό πλαίσιο: |
| Το νησί της Κρήτης καταλήφθηκε από Άραβες της Ανδαλουσίας το 824 και μετατράπηκε σε Αραβικό Εμιράτο και σε βάση κουρσάρων οι οποίοι εξελίχθηκαν σε μάστιγα για τις ακτές του Αιγαίου και της υπόλοιπης Μεσογείου. Η Βυζαντινή διοίκηση έκανε επανειλημμένα προσπάθειες για ανάκτηση της Κρήτης και οργάνωσε αρκετές επιχειρήσεις, που απέτυχαν όμως όλες θεαματικά. Η τελευταία φορά (πριν την τελική λύση) ήταν η εκστρατεία που οργάνωσε ο Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος το 949 (και κατ΄ άλλους το 956). Κι αυτή, όπως και οι προηγούμενες προσπάθειες, απέτυχε μετά από μια αιφνιδιαστική επίθεση των Σαρακηνών στην αποβιβασθείσα Βυζαντινή δύναμη. Εκείνη η ήττα αποδόθηκε στην ανικανότητα και την απειρία του επικεφαλής, του ευνούχου πατρικίου Κωνσταντίνου Γογγύλη. Ο Κωνσταντίνος Ζ’ δεν εγκατέλειψε την ιδέα για την ανακατάληψη της Κρήτης, που έμελλε να υλοποιηθεί από τον διάδοχό του. Ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Β΄ αποφάσισε μια νέα εκστρατεία ανακατάληψης της Κρήτης το 960. Ο ιθύνων νους του νέου εγχειρήματος ήταν ο ικανότατος (ο χρηστός και ορθός και άυπνος νους) ευνούχος Ιωσήφ Βρίγγας ο οποίος ως παραδυναστεύων και παρακοιμώμενος είχε «πρωθυπουργικές» εξουσίες εκείνη την εποχή. Ο Βρίγγας υποστήριξε με θέρμη την αναγκαιότητα για μια νέα εκστρατεία και την ανάθεση της στον δομέστικο των σχολών της Ανατολής Νικηφόρο Φωκά. Ο Ρωμανός, ο οποίος αρχικά είχε ενδοιασμούς για νέα εκστρατεία εξαιτίας των φοβερών απωλειών των προηγούμενων προσπαθειών, αλλά και για τον ορισμό του Φωκά ως επικεφαλής (ίσως λόγω μιας προφητείας σύμφωνα με την οποία ο κατακτητής της Κρήτης θα γινόταν αυτοκράτορας), πείστηκε τελικά από τον Βρίγγα να δώσει τη συγκατάθεσή του. Τον Ιούλιο του 960, ο Φωκάς αναχώρησε με τον στόλο από την Κωνσταντινούπολη και ήρθε στα Φύγελα της Λυδίας, όπου συγκεντρώθηκαν τα τάγματα και οι ναυτικές δυνάμεις από όλη την επικράτεια. Η Βυζαντινή δύναμη που κατευθύνθηκε στην Κρήτη ήταν μεγάλη. Σύμφωνα με Αραβικές πηγές την αποτελούσαν 700 πλοία με 77.000 άντρες από τους οποίους 5.000 ιππείς και 27.000 τα πληρώματα των πλοίων. Οι αριθμοί αυτοί φαίνονται ρεαλιστικοί. (Οι Βυζαντινές πηγές δίνουν πολλές διαφορετικές και μάλλον υπερβολικές πληροφορίες για τη δύναμη που δεν μπορούν να ληφθούν σοβαρά υπόψη.) |
Η Μάχη: |
 Η πολιορκία του Χάνδακα στο χειρόγραφο Σκυλίτζη Οι απώλειες σε εκείνη την πρώτη σύγκρουση ήταν σημαντικές για τους Σαρακηνούς που έσπευσαν μετά να βρουν καταφύγιο πίσω από τα τείχη του Χάνδακα. Ο Φωκάς στρατοπέδευσε κοντά στην πόλη αφού κατασκεύασε ένα άπληκτον, ένα καλά οχυρωμένο στρατόπεδο έχοντας κατά νου τις προηγούμενες ήττες των Βυζαντινών που κατά κανόνα είχαν προέλθει από επιπολαιότητα και ελλειπή μέτρα φύλαξης. Η πολιορκία του Χάνδακα κράτησε 8 μήνες. Στο διάστημα αυτό οι Βυζαντινοί έκαναν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε ολόκληρο το νησί. Οι Σαρακηνοί έκαναν κατά καιρούς εξόδους-γιουρούσια εναντίον των πολιορκητών ενώ οργανώθηκαν επιθέσεις και από τους Άραβες από την ενδοχώρα. Κάποιες από αυτές τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις προκάλεσαν σοβαρές απώλειες, αλλά οι Βυζαντινοί αντεπεξήλθαν χωρίς να χάσουν το ηθικό τους. Παράλληλα ο στόλος φρουρούσε τις ακτές για να εμποδίσει την αποστολή βοήθειας προς τους πολιορκημένους. Οι Κρήτες Σαρακηνοί έκαναν απεγνωσμένες εκκλήσεις για βοήθεια προς τους αδελφούς Μουσουλμάνους της Αιγύπτου και της Ισπανίας, οι οποίοι όμως δεν τόλμησαν να κάνουν καμιά επέμβαση. Τον χειμώνα σημειώθηκε έλλειψη τροφίμων στο Βυζαντινό στρατόπεδο και για λίγο δημιουργήθηκε σοβαρό πρόβλημα πειθαρχίας, καθώς μάλιστα η πολιορκία έδειχνε αδιέξοδη, αλλά τα πράγματα ηρέμησαν όταν ο Βρίγγας φρόντισε για τον ανεφοδιασμό και έστειλε πλοία με φορτία σίτου και κριθής. Η πολιορκία αποδείχθηκε δύσκολη επειδή οι Σαρακηνοί δεν είχαν καμιά διάθεση να παραδοθούν ενώ η οχύρωση του Χάνδακα ήταν ισχυρή και ο αριθμός των υπερασπιστών μεγάλος. Το τείχος του Χάνδακα ήταν πολύ ψηλό με λίθινη βάση, ενώ το επάνω μέρος ήταν ένα πυκνό πλέγμα από κατσικίσια δέρματα που συγκρατούσε μια χωμάτινη υποδομή. Το παραπέτο στις επάλξεις ήταν τόσο φαρδύ ώστε μπορούσαν να διασταυρωθούν δύο άμαξες (αυτό μας δίνει μια ιδέα για το πάχος των τειχών). Γύρω από το τείχος υπήρχαν δύο τάφροι (χαντάκια) με μεγάλο πλάτος και βάθος, γεμάτες με θαλασσινό νερό, που ήταν και το σήμα κατατεθέν του Χάνδακα. Η τελική επίθεση εναντίον του Χάνδακα έγινε στις 7 Μαρτίου του 961. Ο Φωκάς έδωσε εντολή να μπαζώσουν ένα σημείο της τάφρου και εκεί μεταφέρθηκε μια μεγάλη πολιορκητική μηχανή με κριό που άρχισε να κάνει κρούσεις στο τείχος. Συγχρόνως σκάφτηκαν λαγούμια κάτω από τα τείχη. Μετά από μια καλά σχεδιασμένη επιχείρηση, ένα μέρος του τείχους με 2 πύργους γκρεμίστηκε. Από εκεί και πέρα η μοίρα των πολιορκημένων ήταν προδιαγεγραμμένη. Οι Βυζαντινοί μπήκαν στην πόλη και ακολούθησε σφαγή. Σύμφωνα με αραβικές πηγές 200.000 σφάχτηκαν και 200.000 αιχμαλωτίστηκαν. Αυτά τα νούμερα δεν πρέπει να είναι μακριά από την πραγματικότητα. 300 πλοία αναχώρησαν με λάφυρα και αιχμαλώτους για την Κωνσταντινούπολη. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν και ο εμίρης Αλ-Αζίζ («Κουρουπάς») με την οικογένειά του. Ο Φωκάς, πολύ δημοφιλής πλέον, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και έκανε θρίαμβο στον Ιππόδρομο πεζός (άρα ο θρίαμβος ήταν κάπως υποβαθμισμένος) ακολουθούμενος από τους επιφανείς αιχμαλώτους. Ο αυτοκράτορας, σύμφωνα με το τελετουργικό πάτησε το κεφάλι του εμίρη αλλά μετά του παραχώρησε κτήματα στον Πόντο όπου ο Αλ-Αζίζ έζησε την υπόλοιπη ζωή του. Ο γιος του εμίρη, ο Αλ-Νουμάν, έγινε χριστιανός αλλάζοντας το όνομά του σε Ανεμάς(1). Υπηρέτησε στον Βυζαντινό στρατό, διακρίθηκε μάλιστα στη μάχη του Δορύστολου το 971. Σκοτώθηκε την ίδια χρονιά σε μάχη στη Σιλίστρα, στον Δούναβη. |
Αξιοσημείωτα: |
| Πριν την εκστρατεία ο Ρωμανός είχε αποκαταστήσει καλές σχέσεις με τους Σαρακηνούς. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτη μαρτυρία, τον χειμώνα του 960 με πρόφαση ότι υπήρχε έλλειψη τροφίμων και ζωοτροφών στο Βυζάντιο, έστειλε 500 ετοιμόγεννες φοράδες για να βοσκήσουν στην Κρήτη, με τη συμφωνία ότι τα μισά πουλάρια που θα γεννηθούν θα τα πάρουν οι Σαρακηνοί. Έτσι όταν έφτασε ο στρατός του Φωκά, οι περισσότεροι ιππείς είχαν μαζί τους μόνο σέλα και καμτσίκι, αλλά βρήκαν 500 φοράδες να καβαλικέψουν. |
Επακόλουθα: |
| Ο αντίκτυπος της νίκης ήταν μεγάλος τόσο στο Βυζάντιο όσο και στον Αραβικό κόσμο. Στην Κρήτη, όλα τα τζαμιά γκρεμίστηκαν όπως και τα τείχη του Χάνδακα. Ακολούθησε μια εντατική και εξαιρετικά βίαιη προσπάθεια εκχριστιανισμού του πληθυσμού που είχε αλλαξοπιστήσει ενώ έγινε και εποικισμός από άλλες περιοχές. Ο Φωκάς έχτισε στην ενδοχώρα το φρούριο «Τέμενος» που προσπάθησε –ανεπιτυχώς– να καθιερώσει ως νέα πρωτεύουσα. Η Κρήτη παρέμεινε σε Ελληνικά χέρια μέχρι το 1205 (Δ΄ Σταυροφορία). |
| Παρατηρήσεις: |
|
|
|