Μάχες 
Αξιώματα 
Αυτοκράτορες 
Μάχη της Θεσσαλονίκης |
χρόνος: 1040Οκτώβριος 1040 |
| Πανωλεθρία των Βουλγάρων κατά την πολιορκία της Θεσσαλονίκης | ★ ★ ★ ★ ★ |
|
εχθρός: Βούλγαροι
|
τοποθεσία: Θεσσαλονίκη, έξω από τα τείχη της πόλης
|
ακρίβεια θέσης:
●●●●●
|
|
τύπος μάχης: Αιφνιδιασμός |
πόλεμος: Εξεγέρσεις Βουλγάρων |
σύγχρονη χώρα:
Ελλάδα |
| ▼ Οι Βυζαντινοί(αυτοκρ. Μιχαήλ Δ' ο Παφλαγών) | ▼ Οι Εχθροί | |
| Επικεφαλής: | Άρχων Κωνσταντίνος | Αλουσιάνος |
| Δυνάμεις: | 40.000 | |
| Απώλειες: | 15.000 νεκροί |
| Ιστορικό πλαίσιο: |
| Είκοσι χρόνια μετά την καθυπόταξη της Βουλγαρίας, δημιουργήθηκε μεγάλη δυσαρέσκεια και αναστάτωση στις κατακτηθείσες περιοχές, με αιτία αφενός την τοποθέτηση Έλληνα αρχιεπισκόπου στην Αχρίδα και αφετέρου την αύξηση των φόρων. Παλιότερα, μετά την τελική επικράτηση επί των Βουλγάρων το 1018, ο Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος δεν θεώρησε σκόπιμο να αλλάξει το σύστημα φορολόγησης του τσάρου Σαμουήλ, σύμφωνα με το οποίο κάθε αντρόγυνο έπρεπε να δίνει στο κράτος «σίτου μόδιον ένα και κέγχρου τοσούτον και οίνου στάμνον έναν».
Αυτή η συνετή πολιτική ανετράπη στα τέλη της δεκαετίας του 1030, όταν ο τότε ισχυρός ανήρ του Βυζαντίου, ο ευνούχος Ιωάννης ο Ορφανοτρόφος, θέλοντας να αυξήσει τα εισοδήματα του κράτους (και την προσωπική του περιουσία) επανέφερε τον φόρο του αερικού (που υπήρχε επί Ιουστινιανού) και επιπλέον απαίτησε οι φόροι να αποδίδονται σε νομίσματα και όχι σε είδος. Αυτό σήμαινε μεγάλη επιβάρυνση και ο κόσμος ξεσηκώθηκε. Μέσα σε αυτό το κλίμα λαϊκής οργής, την άνοιξη του 1040, εμφανίστηκε στο Βελιγράδι κάποιος φυγάς από το Βυζάντιο ονόματι Δελεάνος (Ντελιάν) ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ήταν γιος του παλιού τσάρου Ρωμανού (ή Ραντομίρ), δηλαδή εγγονός του μεγάλου τσάρου Σαμουήλ. Οι κάτοικοι της περιοχής, που ήταν έτοιμοι να ακολουθήσουν οποιονδήποτε προκειμένου να απαλλαγούν από τους Βυζαντινούς, τον καλοδέχτηκαν και τον πίστεψαν. Έτσι ο Δελεάνος αναγορεύθηκε τσάρος των Βουλγάρων ως Πέτρος Β’ (εις μνήμην του αγιοποιημένου Πέτρου Α’). Αυτή ήταν η αρχή μιας σύντομης περιόδου μεγάλης αναταραχής στα Βαλκάνια που έμεινε γνωστή ως «στάση του Πέτρου Δελεάνου». Η στάση κλιμακώθηκε απρόβλεπτα λόγω της μεγάλης δυσφορίας που είχε προκαλέσει η φιλοχρηματία του Ορφανοτρόφου, έχοντας μεγάλη απήχηση όχι μόνο ανάμεσα στον Βουλγαρικό πληθυσμό, αλλά και σε άλλες εθνότητες της αυτοκρατορίας. Πολύ γρήγορα και άλλες περιοχές των Βαλκανίων πήγαν με το μέρος των στασιαστών. Η Ναϊσσός, τα Σκόπια, το Δυρράχιο. Οι Ρωμιοί που τύχαινε να βρεθούν στον δρόμο τους σφαγιάζονταν. Ο Δελεάνος, αφού μπόρεσε να απαλλαγεί με δόλο από έναν άλλον επίδοξο διεκδικητή του Βουλγαρικού θρόνου, τον Τιχομίρ αποθρασύνθηκε και πολιόρκησε τη Θεσσαλονίκη, στην οποία βρισκόταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Δ’ ο Παφλαγών, ο οποίος πάντως έσπευσε να επιστρέψει στη Βασιλεύουσα. Στα χέρια του Δελεάνου έπεσε τότε η αυτοκρατορική σκηνή και αποσκευή που του την παρέδωσε ο οικείος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ιβάτζης (προφανώς Βούλγαρος). Όμως ο Δελεάνος δεν είχε τα μέσα να πολιορκήσει τη Θεσσαλονίκη και αποχώρησε κατευθυνόμενος προς νότο. Στη Βοιωτία οι Βούλγαροι νίκησαν τον στρατηγό του θέματος της Ελλάδας Αλλακασσέα και στη συνέχεια λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τη Θήβα σφάζοντας μεγάλο αριθμό αμάχων. Έτσι μέσα σε λίγους μήνες, από το πουθενά, ο Δελεάνος επικράτησε σε μια μεγάλη περιοχή που εκτεινόταν από τη σημερινή Σερβία έως την Κόρινθο, ελέγχοντας τη δυτική και κεντρική Μακεδονία, τη σημερινή Αλβανία και την Ήπειρο Τα πράγματα φαινόταν να είναι άσχημα για την αυτοκρατορία που εκείνη την εποχή έχανε εδάφη σε όλα τα άλλα μέτωπα. Ανέλπιστα, την κατάσταση έσωσε για τους Βυζαντινούς ένας εσωτερικός αντίπαλος του Δελεάνου:  Ο Αλουσιάνος στο στρατόπεδο του Δελεάνου στο Όστροβο Ο Αλουσιάνος μετά τη συνθηκολόγηση του 1018 είχε βρεθεί στο Βυζάντιο και είχε πάρει αξιώματα, όπως και άλλοι Βούλγαροι ευγενείς. Είχε διατελέσει στρατηγός(2) Θεοδοσιουπόλεως (σημ. Ερζερούμ), αλλά τελευταία, έχοντας συκοφαντηθεί, είχε πέσει σε δυσμένεια. Επιπλέον ο Ορφανοτρόφος τον ανάγκασε να πληρώσει για το υποτιθέμενο αδίκημά του 50 λίτρες χρυσού(3) και του πήρε «κάλλιστον τι χωρίον» που είχε στην Καππαδοκία, ενώ του απαγορεύτηκε η είσοδος στην Πόλη. Προφανώς ο αδικημένος Αλουσιάνος είχε κάθε λόγο να θέλει να προσχωρήσει στη μέχρι τότε πετυχημένη εξέγερση των ομοφύλων του. Εξάλλου, ήταν κληρονονομικώ δικαιώματι ο ηγέτης τους. Ο Πέτρος Β’ Δελεάνος δέχτηκε καλά τον Αλουσιάνο και γνωρίζοντας ότι κανένας δεν πολυπίστευε ότι ο ίδιος ήταν γόνος βασιλικής οικογενείας, τον έκανε συμβασιλέα(4) – «ἐδεδοίκει γάρ, μή πως προστεθῶσιν αὐτῷ μᾶλλον οἱ Βούλγαροι ὡς εἰς βασιλικὸν αἷμα τὴν ἀναφορὰν ἔχοντι». |
Η Μάχη: |
 η ήττα των Βουλγάρων στη Θεσ/νίκη από το χειρόγραφο Σκυλιτζη Κυβερνήτης της πόλης ήταν ο πατρίκιος Κωνσταντίνος, ανιψιός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ’, ο οποίος προετοιμάστηκε με επιμέλεια για την πολιορκία και άνοιξε τάφρο γύρω από τα τείχη της πόλης. Η πολιορκία κράτησε 6 μέρες. Οι Βούλγαροι ήταν πολλοί και αυτή τη φορά είχαν έρθει εξοπλισμένοι με καταπέλτες και πολιορκητικές μηχανές, αλλά όλες οι επιθέσεις τους αποκρούστηκαν εύκολα. Το βράδυ της τελευταίας μέρας οι υπερασπιστές της πόλης έκαναν ολονύχτια δέηση στον τάφο του Αγίου Δημητρίου «τῷ μύρῳ τῷ ἐκ τοῦ θείου τάφου βλύζοντι χρισάμενοι». Την επομένη το πρωί άνοιξαν τις πύλες και επιτέθηκαν στους πολιορκητές. Εκείνο που μάλλον δεν ήξεραν οι Βούλγαροι ήταν ότι η φρουρά της Θεσσαλονίκης ήταν ενισχυμένη με μονάδα της φοβερής Βαράγγιας φρουράς («το τάγμα των Μεγαθύμων»)(5). Οι Βούλγαροι αιφνιδιάστηκαν και μη όντες προετοιμασμένοι για άμυνα απέναντι σε μια αξιόμαχη δύναμη που τους επιτέθηκε με σφοδρότητα γνώρισαν πανωλεθρία. Οι απώλειές τους ήταν απίστευτες: 15.000 νεκροί και άλλοι τόσοι αιχμάλωτοι! Οι υπόλοιποι Βούλγαροι τράπηκαν σε φυγή και ο Αλουσιάνος επέστρεψε ταπεινωμένος στο Όστροβο. Είχε πλέον λόγους να φοβάται ότι ο Δελεάνος θα τον έβγαζε από τη μέση. Οι Βούλγαροι αιχμάλωτοι σύμφωνα με τον Σκυλίτζη απέδωσαν την ήττα τους στην παρέμβαση του προστάτη τής Θεσσαλονίκης, του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος ηγήθηκε κατά τη Βυζαντινή επίθεση. Όλοι είχαν δει έναν άγνωστο νεαρό άντρα να πηγαίνει μπροστά και να ρίχνει φωτιά στους εχθρούς «έφιππον προηγούμενον της Ρωμαϊκής φάλαγγος, εξ ου πυρ εξαλλόμενον επυρπόλει τους εναντίους». Η ιστορία αυτή έχει κάποια βάση, γιατί στη μάχη πιθανότατα συμμετείχε ο 25χρονος τότε αρχηγός της Βαράγγιας φρουράς Χάραλντ Χαρντράντα. |
Αξιοσημείωτα: |
| Σύμφωνα με μια θεωρία, ο Αλουσιάνος δρούσε εξαρχής για λογαριασμό των Βυζαντινών, οι οποίοι τον έστειλαν στον Δελεάνο για να υπονομεύσουν την εξέγερση. Αυτό εξηγεί την τύφλωση του Δελεάνου, την αδικαιολόγητη αυτομόληση του Αλουσιάνου στο Βυζάντιο όταν έγινε τσάρος και το πόσο εύκολα τον δέχτηκαν πίσω με τιμές στην Κωνσταντινούπολη. Είναι μια λογική υπόθεση, αλλά οι πηγές δεν δίνουν επαρκή στοιχεία για τα πραγματικά κίνητρα του Αλουσιάνου. |
Επακόλουθα: |
| Λίγους μήνες αργότερα, κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, ο Αλουσιάνος επιτέθηκε στον μεθυσμένο Δελεάνο και με ένα κουζινομάχαιρο του έκοψε τη μύτη και τον τύφλωσε. Έτσι έμεινε μόνος στο θρόνο. Όμως, πολύ γρήγορα αυτομόλησε στο Βυζάντιο όπου ξαναπήρε την περιουσία του και του απενεμήθη ο τίτλος του μάγιστρου. Ο τυφλός Πέτρος Δελεάνος ξαναπήρε τον θρόνο, αλλά ο Μιχαήλ Δ’ εξεστράτευσε ο ίδιος εναντίον του και τον νίκησε εύκολα στο Όστροβο. Η επανάσταση τους Δελεάνου τελείωσε εκεί. |
| Παρατηρήσεις: |
|
|
|